| تعداد نشریات | 284 |
| تعداد نشریات سازمان | 82 |
| تعداد شماره‌ها | 3,079 |
| تعداد مقالات | 34,323 |
| تعداد مشاهده مقاله | 47,459,972 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 78,428,855 |
اولویتبندی مناطق دچار فرسایش آبکندی در استان قزوین | ||
| مهندسی و مدیریت آبخیز | ||
| مقاله 1، دوره 17، شماره 2، تیر 1404، صفحه 140-151 اصل مقاله (828.67 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/ijwmse.2024.365707.2063 | ||
| نویسندگان | ||
| رضا بیات* 1؛ مجید زنجانی جم2؛ مجید صوفی3 | ||
| 1استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران | ||
| 2کارشناس ارشد، مرکز تحقیات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران | ||
| 3دانشیار، مرکز تحقیات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، فارس، ایران | ||
| چکیده | ||
| مقدمه فرسایش خاک موجب تخریب اراضی و کاهش پتانسیل باروری آنها در حوزههای آبخیز میشود. انتخاب روشها و راهبردهای درست برای مدیریت حوضه‌ها و طراحی برنامههای متناسب حفاظت خاک با شرایط منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است و شناسایی مناطق اصلی تولید رسوب نقش به‌سزایی در تدوین این راهبردها دارد. فرسایش آبکندی یکی از اشکال فرسایش آبی و نوع تشدیدشده ناشی از فعالیت بشر و از عوامل مهم تخریب خاک است که در مناطق مختلف ایران باعث هدررفت خاک و تولید رسوب میشود. امروزه فرسایش آبکندی به‌دلیل اهمیت و توسعه آن در اثر فعالیت‌های نامتناسب توسعه‌‌ای انسان در طبیعت، بیشتر از سایر شکل‌های فرسایش آبی مورد توجه واقع شده و یکی از دلایل آن سهم تولید رسوب بین 10 تا 94 درصد در برخی از حوزههای آبخیز مطالعه شده دنیا است. از دلایل دیگر، اهمیت موضوع، میتوان تخریب وسیع اراضی زراعی، مرتعی، مسکونی، راه‌ها، خطوط گاز و نفت و تغییر مکان روستاها را نام برد. با بررسی‌های به‌عمل آمده و با وجود مطالعات زیاد بر روی آبکندهای ایران، هنوز اطلاعات دقیق، جامع و بروزی برای ویژگی‌های آبکندها با توجه به اقلیم، کاربری، نوع سازند و خاک و تولید رسوب و خسارت اقتصادی ناشی از آنها ارائه نشده است. بنابراین، در این پژوهش سعی شد تا با بررسی ویژگی‌های آبکندهای استان قزوین و برآورد خسارت اقتصادی ناشی از آنها، اولویتبندی آنها برای برنامه‌ریزی اقدامات مدیریتی و حفاظتی انجام شود. مواد و روشها منطقه مورد بررسی در برگیرنده عرصه اراضی استان قزوین با مساحتی حدود 15559 کیلومترمربع است. بلندترین نقطه ارتفاع آن برابر 4061 متر از سطح دریا واقع در حوضه شاهرود و حداقل آن برابر 275 متر واقع در پایاب رودخانه قزل‌اوزن در منطقه طارم سفلی است. متوسط بارندگی استان حدود 316 میلی متر در سال است. واحدهای زمین‌شناسی کوارترنر شامل نهشته‌های مخروط افکنه‌ها و تراس‌های رودخانه‌ای کم ارتفاع، توف‌های آتشفشانی داسیت آندیزیت و کوارترنر شامل نهشته‌های مخروط افکنه‌ها و تراس‌های رودخانه‌ای مرتفع به‌ترتیب با 392000، 119000 و 6500 کیلومترمربع سه رتبه اول سازندهای استان هستند. مناطق آبکندی استان با توجه به اطلاعات موجود و مراجعه به ادارات مرتبط، شناسایی شد. سپس با توجه به شناسایی اولیه، کنترل صحت مکان‌های فرسایش آبکندی با بازدید میدانی انجام و مختصات جغرافیایی تعداد 24 منطقه آبکندی توسط GPS ثبت شد. با استفاده از نقشه اقلیم دومارتن گسترده کشور، نقشه اقلیم استان به‌صورت رقومی تهیه شد. در گام بعدی، نقشه‌های مناطق آبکندی و اقلیم استان در محیط GIS بر روی هم قرار گرفت و نقشه پراکنش آبکندها در اقلیم‌های مختلف استان تهیه شد. از هر اقلیم دو منطقه که مساحتی بیش از 500 هکتار داشتند و از هر منطقه سه آبکند نمونه برای برداشت‌های صحرایی به‌عنوان مناطق معرف انتخاب و مشخصه‌های ابعادی آبکندها، خاک، کاربری اراضی گذشته و فعلی و خسارت اقتصادی گسترش آبکندها در مناطق معرف اندازه‌گیری شد. برای هر منطقه نوع و میزان خسارت حاصل از ایجاد و گسترش آبکندها بر حسب ارزش کارکردی زمین در تولید علوفه (2.5 میلیون ریال در هر هکتار) تعیین شد. اولویتبندی مناطق آبکندی برای اجرای عملیات آبخیزداری و حفاظت خاک بر اساس روش پیشنهادی انجام شد. بدین ترتیب که ابتدا شاخص‌‌های مساحت، طول، عرض، عمق، نسبت عرض به عمق و مقدار خسارت تعیین شد. سپس مقدار هر عامل بر متوسط عامل در استان تقسیم و به‌ترتیب افزایشی مرتب و نمره یک برای کمترین مقدار شاخص و نمره 10 برای بیشترین مقدار به منطقه اختصاص یافت و اولویتبندی هر عامل مشخص شد. سپس، جمع نمره اولویتهای شاخص‌‌ها محاسبه، به‌تریتب صعودی مرتب و بیشترین نمره به‌عنوان منطقه با اولویت اول و کمترین نمره به‌عنوان منطقه با آخرین اولویت تعیین شد. نتایج و بحث نتایج این پژوهش نشان داد که آبکندها در هر پنج اقلیم نیمه‌خشک سرد، نیمه‌خشک فراسرد، نیمه‌خشک معتدل، نیمه‌مرطوب گرم و مدیترانه‌ای گرم استان پراکنش دارند، ولی در اقلیم‌های مدیترانه‌ای و نیمه‌خشک از فراوانی و مساحت بیشتری برخوردار هستند. آبکندهای استان قزوین با پلان عمومی پنجه‌ای و پلان پیشانی نقطه‌ای هستند که معرف تأثیر رواناب سطحی در ایجاد و گسترش آنها است. آبکندها عموماً در خط‌القعر دره‌ها ایجاد و دارای گسترش عرضی بیشتر و از نظر عمق در طبقه متوسط (کمتر از پنج متر) قرار می‌گیرند. خاک مناطق آبکندی دارای بافت سنگین تا نیمه سنگین بوده و کاربری اراضی مرتع است. خسارت اقتصادی وارده به مراتع استان در اثر گسترش آبکندها بالغ بر 39.84 میلیارد ریال برآورد شده است. مناطق آبکندی قسطین‌رود در اقلیم نیمه‌خشک معتدل، آبدره با اقلیم نیمه‌خشک سرد و دورچاک در اقلیم مدیترانه‌ای گرم در اولویتهای اول، دوم و سوم برای عملیات حفاظت خاک قرار دارند و مناطق یل‌آباد، دستجرده و معلم‌کلایه از اولویت کمتری برخودارند. نتیجه‌‌گیری خسارت اقتصادی وارده به مراتع استان در اثر گسترش آبکندها بالغ بر 39.84 میلیارد ریال برآورد شده و حسب نتایج به‌دست آمده، بر اساس اقلیم نمای دمارتن توسعه یافته مناطق آبکندی قسطین‌رود در اقلیم نیمه‌خشک معتدل، آبدره با اقلیم نیمه‌خشک سرد و دورچاک در اقلیم مدیترانه‌ای گرم در اولویتهای اول، دوم و سوم برای عملیات حفاظت خاک قرار دارند که میتوان برای تصمیم‌‌گیری در رابطه با تخصیص اعتبار و اجرای برنامههای حفاظت خاک و آبخیزداری از این نتایج استفاده نمود. برای مدیریت مناسب‌تر فرسایش و رسوب ناشی از فرسایش آبکندی در استان قزوین، بایستی طرح‌های دیگری نظیر تأثیر فرسایش آبکندی بر رطوبت خاک مراتع و بیوماس تولیدی و تنوع گونه‌های مرتعی خوش‌خوراک و تهاجمی، میزان پیشروی آبکندها در دوره‌های زمانی متوسط و بلند‌مدت و مدل‌های پیش‌گویی فرسایش آبکندی اجرا شود تا بتوان با اثرگذاری بیشتری به مدیریت آنها پرداخت. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اقدامات حفاظتی؛ پیشروی آبکندها؛ خسارت اقتصادی؛ گسترش آبکندها؛ هدررفت خاک | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Prioritizing areas affected by gully erosion in Qazvin Province | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Reza Bayat1؛ majid zanjanijam2؛ Majid Soufi3 | ||
| 1Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran | ||
| 2Researcher, Agricultural, educational and Natural Resources Research Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Zanjan, Iran | ||
| 3Associated Professor, Agricultural, educational and Natural Resources Research Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Fars, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Extended abstract Introduction Soil erosion causes land degradation and reduces their land fertility potential in watershed areas. Choosing the right methods and strategies for watershed management and designing appropriate soil protection programs for regional conditions is of great importance and identifying the main areas of sediment production plays a significant role in formulating these strategies. Gully erosion is one of the forms of water erosion and the intensified type caused by human activities and is one of the important factors of soil degradation that causes soil loss and sediment production in different regions of Iran. Today, gully erosion has received more attention than other forms of water erosion due to its importance and development caused by disproportionate human activities, and one of the reasons for this, is the share of sediment production between 10 to 94 percent in some worldwide studied watersheds. The extensive destruction of agricultural, pastural and residential lands, roads, gas and oil pipelines and relocation of villages are from other reasons for the importance of gully erosion. Despite of conducted surveys and many studies on Iranian gullies, still there is no accurate, comprehensive, and up-to-date information on the characteristics of gullies with respect to climate, land use, formation and soil type, sediment production, and economic damages. Therefore, this study attempted to prioritize them for planning management and conservation measures by studying gully characteristics in Qazvin Province and estimating their economic damages. Materials and methods The studied area covers the lands of Qazvin Province with an area of 15,559 km2. Its highest elevation is 4,061 m above sea level in the Shahroud Watershed and its lowest point is 275 m at the the Qezelouzn River in the Lower Tarom region. The average rainfall in the province is about 316 mm yr-1. Quaternary geological units include alluvial fan deposits and low-elevation river terraces, andesite and dacite volcanic tuffs, and Quaternary including alluvial fan deposits and high-elevation river terraces are the first three formations of the province with 392,000, 119,000 and 6,500 km2, respectively. The gully erosion areas of the province were identified according to the available information and referring to the relevant departments. Then, according to the initial identification, the accuracy of the gullies erosion locations was checked by field visits and the geographical coordinates of 24 gullies were recorded by GPS. Using the extensive Demarton climate map of the country, a climate map of the province was prepared digitally. In the next step, the maps of the gullies and the climate of the province were overlayed in a GIS environment and a map of the distribution of gullies in different climates of the province was prepared. From each climate, two areas with an area of more than 500 ha and three sample gullies from each area were selected as representative areas for field sampling and the dimensional characteristics of the gullies, soil, past and current land use, and economic damages from the expansion of gullies in the representative areas were measured. For each area, the type and the amount of damage resulting from the creation and expansion of gullies were determined based on the functional value of the land in fodder production (2.5 million Rials ha-1). Prioritization of gully erosion areas for watershed management and soil conservation operations was carried out based on the proposed method. First, the indices of area, length, width, depth, width-to-depth ratio, and damage amount indices were determined. Then, the value of each factor was divided by the average factor in the province and assigned to the region in ascending order, with a score of one for the lowest index value and a score of 10 for the highest value, and the prioritization of each factor was determined. Then, the sum of the priority scores of the indices was calculated and assigned in ascending order, with the highest score as the region with the first priority and the lowest score as the region with the last priority. Results and discussion The results of this study showed that gullies are distributed in all five climates of the province like cold semi-arid, super-cold semi-arid, temperate semi-arid, warm semi-humid, and warm Mediterranean, but they are more frequent and have more area in Mediterranean and semi-arid climates. Gullies in Qazvin Province have a general claw plan and a point frontal plan, which indicates the effect of surface runoff in their creation and expansion. Gullies are generally created at the bottom of valleys and have a greater lateral expansion and are located in the middle class (less than five meters) in terms of depth. The soil in the gullies has a heavy to semi-heavy texture and the lands are pastures. The economic damages on province's pastures due to the expansion of gullies has been estimated at 3,984 billion Rials. Gully erosion areas in Qostyn-Rud in the temperate semi-arid climate, the Abdareh with the cold semi-arid climate, and the Durchak in the warm Mediterranean climate are in the first, second, and third priorities for soil conservation operations, while Yalabad, Dastjerdeh, and Maallem-Kelayeh areas have lower priorities. Conclusions The economic damages caused to the rangelands of the province due to the expansion of gullies is estimated at 39.84 billion Rials. According to the results, based on the developed Demarton climatology, the Qostyn-Rud gullies in the temperate semi-arid climate, the Abdareh with a cold semi-arid climate, and the Durchak gullies in the warm Mediterranean climate are in the first, second, and third priorities for soil conservation operations, which can be used to make decisions regarding the allocation of funds and the implementation of soil conservation and watershed management programs. For more appropriate management of erosion and sediment caused by gullies in Qazvin Province, other plans should be implemented, such as the studying the impact of gullies on rangeland soil moisture and biomass production, the diversity of palatable and invasive rangeland species, the rate of gullies advancing in medium and long-term periods, and gully erosion prediction models, so that they can be managed more effectively. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Conservation operations, Development of gullies, Economic damages, Gully expantion, Soil loss | ||
| مراجع | ||
|
Agha Zamani, J., 2013. Development of forest and green space. Rah Soban Publications. 128 page (in Persian). Asadi Nalivan, O., Rabet, A., Vakili Tajareh, F., Ramezani, M., Momeni, M., Heydari, K., 2023. Zoning gully erosion susceptibility using ANN, CART and RF models. Watershed Engineer. Manage. 15(2), 155-171 (in Persian). FAO., 1982. Gully erosion control. 62 pages. FAO., 1965. Soil erosion by water. Some measures for its control on cultivated lands. 81 pages. Hauge, C., 1977. Soil erosion definitions. California Geology 30, 202-203. Hayati, B., Khalilian, S., 2016. Estimation of the economic benefits of soil protection in dry wheat fields (case study: Char Oymaq city, East Azarbaijan Province). The 6th Iranian Agricultural Economics Conference. Ferdowsi University of Mashhad. 128 pages (in Persian). Heede, B.H., 1971. Characteristics and processes of soil piping in gullies. USDA Forest Service Research Paper RM-68.15 P. Hosseini, P., Ghorbani, M., 2014. Economics of soil erosion. Publications of Ferdowsi University of Mashhad. 128 pages (in Persian). Ireland, H.A., Eargle, D.H., Sharpe, C.F.S., 1939. Principles of gully erosion in the piedmont of south Carolina (No. 633). US Department of Agriculture. Jokar Sarhangi, E., Safarrad T., Shotatzadeh, M., 2022. Evaluation and prioritization of gully erosion susceptibility using density area and TOPSIS models (case study: Chenarli Watershed, Golestan Province). Environ. Erosion Res. J. 12 (1), 58-75 (in Persian). Karim-Zadegan, H., 2004. Basics of environmental economics. Naqsh Mehr Publications, Tehran, 224 pages (in Persian). Madadi, A., Asghari Saraskanroud, S., Negahban, S., Marhamat, M., 2022. Evaluation of gully erosion sensitivity using Maximum Entropy model in Shoor river watershed (Mohr Township). J. Geograph. Environ. Hazards 11(2), 123-145 (in Persian). Mobarghaee, N., 2011. Estimated value of conservation of soil nutrients in forest ecosystems. Environ. Studies 1(2), 3 -12 (in Persian). Mousavi, S.A., Arzani, H., Sharzei, Gh., Azarnivand, H., Farahpour, M., Angel, A., Alizadeh, A., Nazari Samani, A.A., 2014. Economic evaluation of rangeland vegetation role in soil conservation, Taleghan case study area. J. Range Watershed Manage. 67(2), 317-331 (in Persian). Noor, H., Arabkhedri, M., 2023. Prediction of soil erosion and sediment delivery ratio using RUSLE at Sanganeh soil conservation research station. Water Soil Manage. Modell. 3(1), 42-53 (in Persian). Poesen, J., Nachtergaele, J., Verstraeten, G., Valentin, C., 2003. Gully erosion and environmental change: importance and research needs. Catena 50(2–4), 91-133. Rastegar, Sh., 2013. Estimation and comparison of the economic value of the functions of fodder production and soil protection of pasture vegetation (case study: Noorroud watershed, Mazandaran Province). Ph.D. Thesis. Faculty of Pasture and Watershed Management. Gorgan University of Agriculture and Natural Resources (in Persian). Sabouri, S., 2023. Watershed management and gully erosion control are an approach for sustainable rural development; a case study of Qarnaq village in Golestan province. J. Housing Rural Environ. 42(183), 47-62 (in Persian). Servati, M., Qudousi, J., Dadkhah, M., 2009. Effective factors in the formation and developing of gully erosion in loess. J. Res. Construc. Nat. Resour. 78, 20-33 (in Persian). Sokouti Oskoee, R., Besharati, H., 2022. A review of soil economic valuation. Land Manage. J. 10(1), 1-16 (in Persian). Soufi, M., 2014. Survey and morphoclimatic classification of Iran's gullies. Final Report of The Research Project. Research Institute of Soil Conservation and Watershed Management, 78pages (in Persian). Soufi, M., Bayat, R., Charkhabi, A., 2020. Gully erosion in I.R. Iran: characteristics, processes, causes, and land use. In Book Gully Erosion Studies from India and Surrounding Regions editted by Pravat Kumar Shit, Hamid Reza Pourghasemi and Gouri SANKAR Bhunia. Springer, 111 pages. Soufi, M., Bayat, R., Partovi, A., 2022. Methods of gully control and reclamation in different provinces of Iran. Watershed Engineer. Manage. 14(1), 1-16 (in Persian). Yeghaneh, H., Azarnivand, H., Saleh, I., Arzani, H., Amirnejad, H., 2016. Economic value estimation of soil conservation function (Case study: Taham area-Zanjan Province). Iran. J. Range Desert Res. 23(1), 161-176 (in Persian). Zanjani jam, M., 2014. Survey and morphoclimatic classification of Iran's gullies (Zanjani Province). Final Report of The Research Project. Research Institute of Soil Conservation and Watershed Management, 78 pages (in Persian). Zucca, C., Canu, A., Peruta, R., 2006. Effects of land use and landscape on spatial distribution and morphological features of gullies in an agropastoral area in Sardinia (Italy). Catena 68(2), 87-95.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 547 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 138 |
||