| تعداد نشریات | 286 |
| تعداد نشریات سازمان | 84 |
| تعداد شماره‌ها | 3,016 |
| تعداد مقالات | 33,722 |
| تعداد مشاهده مقاله | 44,956,521 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 45,761,705 |
اسانس مرزه‌های ایران، منبعی ارزشمند برای تهیه فراورده‌های طبیعی | ||
| طبیعت ایران | ||
| مقاله 7، دوره 7، شماره 6 - شماره پیاپی 37، بهمن و اسفند 1401، صفحه 47-59 اصل مقاله (3.03 M) | ||
| نوع مقاله: نامه‌های علمی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/irn.2023.128397 | ||
| نویسندگان | ||
| فاطمه سفیدکن* 1؛ نجمه هادی2 | ||
| 1استاد، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران. | ||
| 2استادیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| مرزه‌ها (Satureja spp.)، گیاهان معطر یک‌ساله یا چندساله از خانواده نعنا هستند که قسمت‌های سبز آنها به‌صورت خوراکی است و اسانس آنها به‌وفور در صنایع غذایی و دارویی استفاده می‌شود. در ایران 16 گونه مرزه معرفی شده که 10 گونه آن انحصاری است. گونه‌های S. hortensis و S. montana دو گونه معروف مرزه با مصرف خوراکی هستند که در بسیاری از نقاط دنیا کشت می‌شوند. دو ترکیب فنولی کارواکرول و تیمول ترکیب‌های اصلی اسانس این دو گونه مرزه هستند. مطالعه روی بازده و ترکیبات اسانس گونه‌های مرزه بومی و انحصاری ایران نشان داد، برخی از این گونه‌ها، اسانس با کمیت و کیفیتی بسیار بالاتر از مرزه زراعی (S. hortensis) دارند. از‌جمله این گونه‌ها می‌توان به مرزه خوزستانی (S. khuzistanica) با بازده اسانس 4-3/3 درصد و بیش از 80درصد کارواکرول و مرزه رشینگری (S. rechingeri) با 2/4-8/3 درصد اسانس و تا 90درصد کارواکرول اشاره کرد. مرزه بختیاری (S. bachtiarica) با حدود 3درصد اسانس و 70درصد کارواکرول یا تیمول، تنها گونه‌ای از مرزه در ایران است که دو کموتایپ دارد. مرزه سهندی (S. sahendica) با بازده اسانس بین 5/1 تا 3 درصد و ترکیب عمده تیمول، از معدود گونه‌های مرزه است که دامنه پراکنش وسیعی در ایران دارد. در این مقاله جمع‌بندی مطالعات روی کمیت و کیفیت اسانس و کاربرد نمونه‌های متعددی از گونه‌های بومی مرزه ایران ارائه می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مرزه؛ مواد مؤثره؛ اسانس؛ کارواکرول | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Essential oils of Iranian Satureja species, a valuable source for preparation of natural products | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Fatemeh Sefidkon1؛ Najmeh Hadi2 | ||
| 1Professor, research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran. | ||
| 2Assistant Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Satureja spp. are annual or perennial aromatic plants of the Lamiaceae family, the green parts of which are used orally, and their essential oils (EO) are widely used in the food and pharmaceutical industries. There are 16 Satureja species in Iran, ten of which are endemic. S. hortensis and S. montana are two well-known savory species for food consumption cultivated in many parts of the world. Two phenolic compounds, including carvacrol and thymol, are the main constituents of these two savory species EO. A study on the yield and EO compounds of native and endemic Iranian savory species showed that some of these species contained EO of much higher quantity and quality than the cultivated one (S. hortensis), for example, S. khuzistanica (EO yield: 3.3-4%, more than 80% carvacrol) and S. rechingeri (EO yield: 3.8-4.2%, up to 90% carvacrol). S. bachtiarica, with about 3% EO yield and 70% carvacrol or thymol, is the only Satureja species with two chemotypes in Iran. S. sahendica, with 1.5-3% EO yield and thymol as the main compound of its EO, is one of the few savory species that has a wide distribution range in Iran. In this paper, a summary of the studies on the content and EO composition and application of different native Iranian Satureja species is presented. | ||
| مراجع | ||
|
احمدی، ش.، سفیدکن، ف.، باباخانلو، پ.، عسگری، ف.، خادمی، ک.، ولیزاده، ن. و کریمی‌فر، م.ع.، 1388. مقایسه ترکیب‌های موجود در اسانس مرزه بختیاری (Satureja bachtiarica Bunge) در مراحل قبل از گل‌دهی و گل‌دهی کامل در رویشگاه و مزرعه. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 25(2): 159-169.
اشرفی، ج. و حسن‌زاده، ن.، 1389. اثر ضدباکتریایی اسانس مرزه و دو سم مسی در کنترل باکتری عامل سرطان طوقه مو. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 26(1): 1-13.
اکبری‌نیا، ا.، 1392. واکنش گیاه دارویی مرزه سهندی (Satureja sahandica Bornm.) به نیتروژن و تراکم کاشت. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 29(2): 261-268.
اکبری‌نیا، ا.، سفیدکن، ف. و رزاز هاشمی، ر.، 1388. استخراج و شناسایی ترکیب‌های معطر اسانس توده‌های ژنتیکی مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) در شرایط کشت‌شده و عرصه‌های طبیعی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 25(3): 376-385.
امیدبیگی، ر.، 1386. تولید و فرآوری گیاهان دارویی (جلد دوم). شرکت به‌نشر، مشهد، 438 صفحه.
بحرینی‌نژاد، ب.، لباسچی، م.ح.، سفیدکن، ف. و جابرالانصار، ز.، 1400. بررسی اثرات بستر کشت بر ویژگی‌های رویشی و عملکرد دو گونه مرزه سهندی (Satureja sahendica) و سنبله‌ای (S. spicigera) تحت شرایط دیم. پژوهش‌های زراعی ایران، 19(4): 407-419.
بهروان، ج.، مصفا، ف.، کریمی، غ.ر. و ایرانشاهی، م.، 1386. بررسی برون‌تنی محافظت DNA لکوسیتی توسط اسانس و عصاره اتانولی گیاه مرزه (Satureja hortensis L.). گیاهان دارویی، 2(22): 64–70.
تقیان، ا.، سعیدی، ن.، سفیدکن، ف.، صادری، ح.، رسولی، ا.، محمدصالحی، ر. و اولیاء، پ.، 1397. اثر ضدمیکروبی اسانس مرزه (Satureja spp.) بر تولید همولیزین و بیوفیلم در استافیلوکوکوس اورئوس. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 34(3): 380-390.
تیموری، م.، 1388. تجزیه اسانس و بررسی اثر ضدباکتریایی گیاه مرزه Satureja bachtiarica (Bunge.) در استان اردبیل. پژوهش‌های علوم گیاهی، 14(2): 19-26.
تیموری، م.، باهرنیک، ز. و میرزا، م.، 1381. فعالیت ضدمیکروبی اسانس گیاه مرزه (Satureja laxiflora G. koch) قبل و بعد از گل‌دهی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 13: 59-67.
جم‌زاد، ز.، 1388. آویشن‌ها و مرزه‌های ایران. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران، 171 صفحه.
حسینی، م.، آقاعلیخانی، م.، سفیدکن، ف. و قلاوند، ا.، 1396. مقایسه اسانس مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) و ترکیب‌های آن در شرایط زراعی و رویشگاه طبیعی در استان قزوین. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 33(1): 1-12.
حیاتی، پ. و روشن، و.، 1392. بررسی اثر سالیسیلیک‌اسید بر پارامترهای رشدی و کمیت و کیفیت اسانس گیاه مرزه (Satureja hortensis L.). تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 29(4): 808-817.
داداش‌پور، م.، رسولی، ا.، رضایی، م.ب.، سفیدکن، ف.، تقی‌زاده، م. و درویش علی‌پور آستانه، ش.، 1389. کلاتینگ یون فروس، رادیکال‌زدایی نیتریک اکساید و سمیت سلولی اسانس مرزه سهند. دانشور پزشکی/دانشگاه شاهد، 18(91): 29-36.
داداش‌پور، م.، رسولی، ا.، سفیدکن، ف.، زاده حسینقلی، ا. و درویش علی‌پور آستانه، ش. 1391. خواص ضدمیکروبی، آنتی‌اکسیدانی، رادیکال‌زدایی سوپراکساید آنیونی و ضدتیروسینازی اسانس‌های مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) و مرزه زراعی (Satureja hortensis L.). تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 28(4): 616-627.
دلفان، ب.، هاشم‌نیا، م.، جوانبخت، ا.، نظری، م.، جبرئیلی، ر.، بیرجندی، م. و رشیدی‌پور، م.، 1388. بررسی میزان تأثیر اسانس ساتوریا خوزستانیکا بر شدت درد در مبتلایان به پست هرپتیک نورالژیا. دانشگاه علوم پزشکی لرستان، 11(5): 25–34.
ذاکریان، ف.، سفیدکن، ف.، عباس‌زاده، ب. و کلاته جاری، س.، 1399. تأثیر تنش خشکی و قارچهای میکوریزا بر صفات فیزیولوژیک و درصد اسانس مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.). علوم باغبانی ایران، 51(1): 189-201.
زارع‌زاده، ع.، سفیدکن، ف.، طبایی‌عقدایی، ر.، میرحسینی، ع.، عرب‌زاده، م.ر. و میرجلیلی، م.ر.، 1396. بررسی کمی و کیفی اسانس گونه‌های مختلف مرزه (Satureja spp.) کشت‌شده در استان یزد. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 33(3): 509-534.
زرگری، ع.، 1390. گیاهان دارویی (جلد چهارم). انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 854 صفحه.
سعیدی، ن.، صادری، ح.، تقیان، ا.، سفیدکن، ف.، رسولی، ا.، محمدصالحی، ر. و اولیاء، پ.، 1399. اثر اسانس‌های مرزه (Satureja spp.) بر عوامل بیماری‌زایی سودوموناس آئروجینوزا. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 36(2): 195-208.
سفیدکن، ف.، جم‌زاد، ز. و برازنده، م.م.، 1383. اسانس Satureja bachtiarica Bunge به‌عنوان منبعی غنی از کارواکرول. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 20(4): 425-439.
سفیدکن، ف.، صادق‌زاده، ل.، تیموری، م.، عسگری، ف. و احمدی، ش.، 1386. بررسی اثرات ضدمیکروبی اسانس دو گونه مرزه (Satureja khuzistanica Jamzad و Satureja bachtiarica Bunge) در دو مرحله برداشت. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 3 (2): 174-182.
سفیدکن، ف.، عسکری، ف.، صادق‌زاده، ل. و اولیاء، پ.، 1388. بررسی تأثیر اسانس سه گونه مرزه (Satureja mutica، S. edmondi و S. bachtiarica) بر سالمونلا پاراتیفی. زیست‌شناسی ایران، 22(2): 249-258.
شهبازی، ش.، قمری زارع، ع.، سفیدکن، ف.، جعفری، ع.ا. و عبدوسی، و.، 1398. بررسی اثر نگهداری در شرایط فراسرد بر پایداری فیتوشیمیایی گیاه مرزه Satureja sahendica. زیست‌شناسی تکوینی، 11(4): 9-16.
شهنازی، س.، خلیقی سیگارودی، ف.، اجنی، ی.، یزدانی، د.، تقی‌زاد فرید، ر.، اهوازی، م. و عبدلی، م.، 1386. بررسی ترکیبات شیمیایی و خواص ضدمیکروبی اسانس حاصل از گیاه مرزه تالشی (Satureja intermedia C. A. Mey.). گیاهان دارویی، 7(25): 85-92.
صالحی سورمقی، م.ح.، 1394. گیاهان دارویی و گیاه‌درمانی (جلد 1). نشر دنیای تغذیه، 440 صفحه.
طباطبائی رئیسی، ع.ر.، خلیقی، ا.، کاشی، ع.ک.، اثنی‌عشری، س.، بامداد مقدم، ص. و دل‌آذر، ع.، 1386. فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ترکیبات شیمیائی اسانس بخش‌های هوائی گیاه Satureja sahendica Bornm. علوم داروئی، 13(3): 1-6.
عباسی، خ.، سفیدکن، ف. و یمینی، ی.، 1384. مقایسه بازده و ترکیب‌های اسانس دو گونه مرزه Satureja hortensis L. و Satureja rechingeri Jamzad با استفاده از روش تقطیر و استخراج با سیال فوق‌بحرانی. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 21(3): 307-318.
عصایی، ر.، پژوهی، ن.، بشیری، م. و دلفان، ب.، 1386. تأثیر اسانس روغنی گیاه مرزه (Satureja khuzistanica) در پیشگیری از تشنج ناشی از نیکوتین در موش سفید کوچک. سمپوزیوم نوروپسیکولوژی ایران، جهاد دانشگاهی، واحد البرز (تربیت معلم)، 3: 437-441.
فرجی، ع.، اسماعیل‌پور، ب.، سفیدکن، ف.، عباس‌زاده، ب. و خاوازی، ک.، 1394. اثر سالیسیلیک اسید و پوترسین بر رشد و ترکیب‌های اسانس مرزه (Satureja hortensis L.). تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 31(4): 709-722.
کیهانی، ع.، سفیدکن، ف. و منفرد، ا.، 1393. بررسی اثر روش‌های مختلف خشک کردن و اسانس‌گیری بر کمیت و کیفیت اسانس مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.). تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 30(2): 239-249.
لاهوجی، ع.، میرابوالفتحی، م. و کرمی اسبو، ر.ا.، 1389. اثر اسانس‌های آویشن شیرازی و مرزه و مواد تیمول و کارواکرول بر Fusarium graminearum و داکسی نیوالنول. بیماری‌های گیاهی، 46(1): 37-50.
مسکوکی، ع.م.، مرتضوی، ع. و سینا، ر.، 1383. کنترل رشد قارچ آسپرژیلوس پارازیتیکوس توسط اسانس‌های طبیعی در محیط کشت مصنوعی. علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 11(3): 61-70.
مظفریان، و.، 1377. فرهنگ نام‌های گیاهان ایران. فرهنگ معاصر، تهران، 364-360.
نصرت‌الهی، ک.، برزگر، ح.، جوینده، ح. و قربانی، م.ر.، 1397. بررسی تاثیر عصاره مرزه (Satureja hortensis) بر کیفیت و زمان ماندگاری گوشت مرغ نگهداری شده در یخچال. علوم و صنایع غذایی، 82(15): 167-176.
نظری، ا.، دلفان، ب. و شهسواری، غ.ر.، a1384. اثر گیاه مرزه روی فاکتورهای تری گلیسرید، گلوکز، کراتینین و آنزیم آلکالن فسفاتاز (ALP) کبدی در رت. دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، 7(2): 1 – 8.
نظری، ا.، دلفان، ب.، شیرجانی، ی. و کیانی، ع.ا.، b1384. اثر ضدانعقاد گیاه مرزه در رت. دانشگاه علوم پزشکی قزوین، 9(4): 15-18.
وردی، ج.، ثابت کسایی، م.، کمالی‌نژاد، م. و شریف، ش.، 1383. بررسی اثرات ضددردی عصاره آبی بذر گیاه مرزه Satureja hortensis linn در موش صحرایی نر. فیزیولوژی و فارماکولوژی، 8(2): 163-168.
هوشیدری، ف.، سفیدکن، ف.، طبایی‌عقدایی، ر. و یوسفی، ب.، 1397. بررسی تغییرات کمی و کیفی اسانس پنج اکسشن مرزه گونه Satureja mutica Fisch. & C.A.Mey. در شرایط زراعی کردستان. علوم باغبانی ایران، 49(1): 15-23.
هوشیدری، ف.، سفیدکن، ف. و نادری، م.، 1396. مقایسه کمی و کیفی اسانس مرزه اورامانی Satureja avromanica Maroofi در رویشگاه و مزرعه. علوم باغبانی ایران، 48(1): 149-159. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 435 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 608 |
||