مقایسه رشد کلنهای مختلف صنوبر در جنگلکاریهای جلگه‌ای غرب گیلان

فصلنامة علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران

جلد 21  شمارة 3، صفحة 572-557، (1392)

مقایسه رشد کلنهای مختلف صنوبر در جنگلکاریهای جلگه‌ای غرب گیلان

بابا خانجانی شیراز^1*، ارسلان همتی²، کامبیز پورطهماسی³ و حسین سردابی⁴

1*- نویسنده مسئول، کارشناس ارشد پژوهشی، ایستگاه تحقیقات پیلمبرا، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان، پره‌‌سر.

پست‌الکترونیک: b-Khshiraz@yahoo.com

2- کارشناس پژوهشی، ایستگاه تحقیقات پیلمبرا، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان، پره‌‌سر

3- دانشیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج

4- دانشیار، بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.

تاریخ دریافت: 6/10/91                                                                تاریخ پذیرش: 26/2/92

چکیده

بررسی سازگاری و قابلیت تولید چوب در ارقام خارجی صنوبر از دهه چهل در گیلان شروع شد. برخی از ملاحظات و خواهشهای اکولوژیکی در صنوبرها ممکن است آنها را با موفقیت یا عدم موفقیت مواجه سازد. این طرح در مناطق جلگه‌ای صنوبرکاریهای سنواتی غرب گیلان، در چهار منطقه (تکرار) و با سه کلن (تیمار)P. deltoides 79.51، P. deltoides 69.55 و P. euramericana 214، مساحت هر واحد آزمایشی 2000 متر مربع به ابعاد 40 x 50 متر با فاصله کاشت 4 x 3 متر در قالب آماری طرح آزمایش بلوکهای کامل تصادفی به منظور اندازه‌گیری قطر برابر سینه، ارتفاع کل و حجم به اجرا درآمد. نتایج نشان می​دهد که میان کلنهای مختلف صنوبر و محل اجرای طرح (تکرارها) از نظر خصوصیات رویشی اختلاف معنی‌دار وجود دارد. بیشترین رویش حجمی در منطقه طولارود بافت لوم شنی به کلن P. euramericana 214 و در منطقه شاندرمن با بافت لوم رسی شنی به کلن P. 79.51 و در منطقه گیسوم با بافت شنی به کلن P.d 79.51 و در منطقه هفت دغنان با بافت لومی به کلن 69.55 به‌ترتیب با 9/26، 4/25، 2/24 و 5/23 0 مترمکعب در هکتار در سال تعلق داشت. در گروه‌بندی مناطق از نظر رویش حجمی، قطر، ارتفاع و سطح مقطع برابر سینه، به‌ترتیب هفت دغنان و طولارود در گروه نخست قرار گرفتند. و در گروه‌بندی کلن‌ها، کلن P. 79.51 در گروه نخست قرار گرفت؛ و از نظر درجه‌بندی کیفی درختان، بیشترین درصد کیفی به کلن 55/69 در منطقه گیسوم تعلق داشت.

واژه‌های کلیدی:ارتفاع کل، حجم، زنده‌مانی، قطر، کیفیت، صنوبر دلتوئیدس، صنوبر اورآمریکن، خاک

مقدمه

برای رهایی از فشار مضاعف بر جنگلها و ممانعت از خروج منابع هنگفت ارز از کشور و نیز افزایش سطح اشتغال داخلی می‌توان به توسعه کشت صنوبر در منطقه شمال کشور در مدیریت کلان کشور به‌عنوان قطب تولید چوب کشور امیدوار بود. جنگلهای تجاری شمال کشور به‌عنوان تنها منبع طبیعی تولید‌کننده چوب در حال حاضر تنها حدود 750 هزار متر‌مکعب چوب را تأمین می‌نمایند. از سوی دیگر صنوبرکاریهای کشور با وضع موجود قادر به تأمین 5/2 میلیون مترمکعب چوب هستند. درحالی‌که حدود 7 میلیون مترمکعب باقیمانده نیاز چوبی کشور باید از طریق واردات چوب و فرآورده‌های چوبی و برداشت غیرمجاز از جنگل‌ها تأمین گردد (Assareh, 2008). یکی از مهمترین عوامل رشد و توسعه صنوبر، نوع خاک است و به نظر Schreiner (1959) بهترین رشد صنوبر در خاک عمیق و با بافت متوسط، و به نظر (Woods & Hanover (1972 در خاک سبک شنی اتفاق می‌افتد. و روی خاکهای سبک شنی توسط (Woods & Hanover (1972 گزارش شده است. (Dickmann & Stuart (1983 رشد مناسب صنوبرها را در مناطق مرتفع یا جلگه‌ای در شرایط اسیدیته 5/5 تا 5/7، زهکشی مناسب و ظرفیت نگهداری (رطوبت) خوب عنوان می‌کنند. (Fung et al., 1999) در بررسی مقدار رویش در جنگلکاریهای کوتاه‌مدت صنوبر در یک عرصه اگروفارستری مدیریت شده در هانیوان در باوینگ چین که با 4 تراکم جنگل‌کاری (1111، 833، 625 و 500 اصله در هکتار) مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که میزان زنده‌مانی در رویشگاه آزمایشی تحت سیستم مدیریتی اعمال شده عالی (97 درصد) بود. نیاز فزاینده به چوب و کاهش موجودی منابع چوبی در دنیا سبب ایجاد تشدید تمایل جدید به انجام جنگل‌کاری با گونه سریع‌الرشد شده است (Swamy et al. , 2006). در بررسی اثر نوع خاک و برخی خواص کمی و کیفی صنوبر اورامریکن در غرب مازندران میانگین ارتفاع این کلن بین 3/18 تا 8/27 متر در نوسان بوده است (Kiadaliry et al., 2004). اثر نوع خاک بر برخی خواص کمی و کیفی صنوبر اورامریکن در سن 14 تا 16 سالگی نشان می‌دهد که بزرگترین اندازه قطر برابر سینه درختان به‌ترتیب 8/26 و 8/25 سانتی‌متر روی خاک پدزولیک قهوه‌ای و قهوه‌ای جنگلی بوده است و بلندترین ارتفاع متعلق به صنوبرهای با خاک پدزولیک قهوه‌ای، قهوه‌ای جنگلی خاکستری، به‌ترتیب 8/27، 7/27 و 9/26 متر بوده است (Kiadaliry et al., 2004). نتایج تعیین ارقام مناسب صنوبر در سیستم بهره‌برداری کوتاه‌مدت در چمستان (مازندران) نشان می‌دهد در دوره بهره‌برداری دو ساله کلن P. deltoides 69/55 با تولید 05/20 تن ماده خشک چوبی در سال بیشترین تولید را داشته و پس از آن کلن‌های P. euramericana triplo با تولید 52/17 تن در هکتار و در دوره بهره‌برداری چهار ساله صنوبر  P. deltoides 69/55  با تولید 19 تن ماده خشک چوبی در هکتار و در سال حداکثر تولید را داشته و پس از آن کلن‌های . deltoides 77/51 و P.euramericana triplo به‌ترتیب با تولید 77/17 و 96/16 تن در هکتار قرار دارند (Mokhtari & Modir–Rahmati, 2006). در بررسی موقعیت کشت صنوبر در شمال ایران برای کلن P.eura. 214 بیشترین رویش سالانه حجم در خاکهای پدزولیک قهوه‌ای خاکستری با مواد آلی زیاد (9/18 مترمکعب در هکتار) برآورد گردید (Tabari and Kiadaliry, 2008). در بررسی رویش گونه صنوبر Populus deltoides تحت فواصل کاشت مختلف در منطقه مازندران بیشترین درصد رشد مربوط به فاصله کاشت 4*4 متر با 90 درصد بوده است (Riahifar et al., 2008). بررسی ویژگیهای فنولوژی و خصوصیات رویشی 7 کلن صنوبر گونه P. deltoides 63/51 در شـرایط اقلیمی آستانه اشرفیـه (گیلان) به‌منظـور ایجـاد کلکسیون پایـه مـادری در 22 سالگی، کلن P. deltoides 73/51  با میانگین قطری 7/40 سانتی‌متر و کلن P. deltoides 72/51 با میانگین قطری 4/26 به‌ترتیب بیشترین و کمترین قطر را داشتند. بررسی ارتفاع نیز نشان داد که کلن P. deltoides 72/51 با میانگین ارتفاع 62/25 متر کمترین و کلن P. deltoides 73/51 با ارتفاع 72/28 متر بلندترین کلن‌ها بودند، و از نظر رویش حجمی کلن‌های p. deltoides 73/51  و P. deltoides 72/51 به‌ترتیب با 07/32 و 01/13 مترمکعب تولید چوب در هکتار و در سال دارای بیشترین و کمترین توان تولیدی بوده‌اند (Lashkar Bolouki et al., 2010 ). سازگاری ارقام مختلف صنوبر (پوپولتوم مقایسه‌ای) در صفرابسته گیلان در سن 11 سالگی از میان کلن‌های بررسی شده، کلن P. deltoides 63/5 با میانگین قطر 9/20 سانتی‌متر و کلن  P. euramericana triploبا میانگین قطر 8/19 سانتی‌متر از بیشترین میانگین قطر برابر سینه برخوردار بودند. حداکثر ارتفاع متعلق به کلنP. deltoides 63/5  با میانگین 9/21 متر و کلن هیبرید طبیعیP. x. 63/5  با 23/21 در هکتار و در سال داشته است و کلن P. deltoides 63/5 یکی از مناسبترین کلن‌های مورد بررسی از نظر خصوصیات رویشی در منطقه صفرابسته گیلان بوده است (Mousavi Koopar et al., 2011). هدف این بررسی، تعیین میزان تولید چوب گونه‌ها و کلن‌های مختلف در خاکهای متفاوت در صنوبرکاریهای سنواتی که در سطحی وسیع جنگلکاری شده است، در مناطق جلگه‌ای غرب گیلان می‌باشد.

مواد و روش‌ها

مواد

مشخصات محل اجرای طرح

این بررسی در اراضی جلگه‌ای دست کاشت تحت مدیریت شرکت شفارود به مساحت کل 4/10175 هکتار که در سه شهرستان تالش، رضوانشهر و ماسال گیلان قرار دارد انجام شد. البته صنوبرکاری سنواتی دست کاشت بیش از 20 سال هنوز مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است. قطعاتی از صنوبرکاریها با کلن‌های مشخص با بیش از 50 درصد سطح قطعه تحت مدیریت زراعت چوب صنوبر قرار دارد و با مشخصه های اقلیمی جدول 1 به مرحله اجرا در آمد.

جدول1– مشخصه‌های اقلیمی 30 ساله (1387 – 1347) ایستگاه‌های هواشناسی پیلمبرا (نهالستان ) و شاندرمن

روش‌ها

این بررسی در 4 منطقه از جنگل‌کاریهای سنواتی و با سه کلن تقریباً موفق منطقه جلگه‌ای غرب استان گیلان (Populus  deltoides  79.51 ، Populus  deltoides  69.55  و  Populus eura. 214)  در سن 21 تا 25 سالگی و با فاصله کاشت 4*3 متر در مناطقی از شهرستانهای تالش، رضوانشهر و ماسال به‌ترتیب طولارود، گیسوم، هفت دغنان و شاندرمن در قالب آماری بلوکهای کامل تصادفی در 4 تکرار (مناطق مورد اشاره) و سه تیمار کلن‌های مورد اشاره اجرا شد. در هر منطقه و برای هر کلن پلات مستطیل شکل به ابعاد 50 x 40 متر بمساحت 2000 متر مربع بصورت انتخابی که گویای وضعیت جنگل‌کاری برای کل منطقه و کلن بوده انتخاب و ویژگی‌های قطر برابر سینه (در ارتفاع 3/1 متر) با نوار قطرسنج با دقت میلی‌متر و ارتفاع درختان با دستگاه بلندیاب (Vertex  III) تا دقت دسی‌متر اندازه‌گیری شد.

با توجه به توزیع درختان در طبقات قطری مختلف، ارتفاع کل درختان با دستگاه بلندیاب (Vertex  III) تا دقت دسی‌متر اندازه‌گیری و با استفاده از رابطه Y= ax² + bx + c و همچنین همبستگی بین مؤلفه‌های قطر و ارتفاع بدست آمد.

اندازه‌گیری حجم

حجم با پوست کلیه درختان و با استفاده از رابطه  d² x h x f برآورد شد و حجم بروش ساده، بدون استفاده از جدول حجم (h= ارتفاع هر درخت، V= حجم سرپا هر درخت به مترمکعب، f= ضریب شکل برای صنوبر 5/0 در نظر گرفته شد (Namiranian, 2006)؛  = عدد ثابت وd²= قطر درخت در ارتفاع برابر سینه به سانتی‌متر در پلاتها اندازه‌گیری و حجم‌یابی شدند.

تعیین درجه کیفی درختان

به‌منظور تعیین درجه کیفی درختان در رویشگاه‌ها و کلن‌های مختلف و تشخیص کیفیت چوب با توجه به مشخصات ظاهری، درختان به سه درجه خوب، متوسط و ضعیف بشرح زیر تقسیم‌بندی شد.

درجه کیفی خوب

تنه راست، استوانه‌ای، بدون انحنا و گره، بدون پیچیدگی الیاف، به اندازه تقریباً دو سوم ارتفاع کل درخت، تاج متقارن سالم و در مصارف روکشی کاربرد دارد.

درجه کیفی متوسط

تنه درخت کمی خمیده، تعداد کمی گره، تاج نیمه متقارن مغلوب درختان دیگر نشده است. در مصارف تخته بری، پالت سازی و سایر صنایع کوچک کاربرد دارد.

درجه کیفی ضعیف

تنه کج و معوج، مغلوب انحراف از محور طولی، انحراف از محور دایره، پیچیدگی الیاف، تاج شکسته یا نامتقارن، انحنا درخت زیاد و در مصارف جعبه سازی و تخته خرده چوب کاربرد دارد. داده‌های حاصل از اندازه‌گیریها با استفاده از نرم‌افزار های Excel، SAS و SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.

نتایج

پس از حصول اطمینان از نرمال بودن داده‌ها و با استفاده از روش کلموگروف و اسمیرنوف، اقدام به تجزیه واریانس و آزمون دانکن داده‌های مربوط به رویش حجمی در هکتار، قطر برابر سینه، ارتفاع و سطح مقطع برابر سینه سه کلن صنوبر سازگار با تولید بالا در 4 منطقه مهم جنگل‌کاری شده سنواتی شرکت شفارود در غرب گیلان بشرح تفکیک نتایج هر یک از مشخصه‌ها اندازه‌گیری گردیده است.

جدول2- مشخصه‌های آماری مربوط به میانگین قطر در مناطق و در کلنهای مختلف صنوبر

مقایسه میانگین رویش حجمی کلنهای مختلف در مناطق مختلف

نتایج تجزیه و تحلیل آماری برای 4 منطقه و سه کلن صنوبر نشان داده که اختلاف معنی‌داری در سطح 01/0 درصد بین رویش حجمی در هکتار، بین مناطق و کلنهای مختلف وجود دارد (جدول‌های3 و 4). همچنین آزمون مقایسه میانگین‌های بین مناطق و کلنهای مختلف را در سه گروه از هم متمایز نموده است. به‌ترتیب منطقه هفت دغنان با کلن 51/79، طولارود با کلن 214 و گیسوم و شاندرمن با کلن 55/69 در گروه اول و دوم قرار گرفته است؛ که در جدولهای5 و 6 و شکل1 ارائه شده است.

جدول3- تجزیه واریانس ویژگی‌های رویشی در مناطق جنگلکاری شده با سه کلن صنوبر

جدول4- تجزیه واریانس آزمایش مشخصه‌های مربوط به مشخصات رویشی سه کلن صنوبر

شکل1- نمودار رویش حجمی سالیانه در هکتار کلن‌ها در مناطق مختلف

مقایسه میانگین رویش قطری کلنهای مختلف در مناطق مختلف

نتایج تجزیه و تحلیل آماری برای 4 منطقه و سه کلن صنوبر نشان داده که اختلاف معنی‌داری در سطح 01/0 درصد بین رویش قطری در هکتار، بین مناطق و کلنهای مختلف وجود دارد (جدولهای3 و 4). همچنین آزمون مقایسه میانگین‌های بین مناطق و کلنهای مختلف را در سه گروه از هم متمایز نموده است و مناطق طولارود و هفت دغنان در یک گروه و گیسوم و شاندرمن در دو گروه جداگانه قرار گرفته است و نتایج گروه‌بندی کلنها نیز به سه گروه تقسیم‌بندی، که به‌ترتیب 51/79، 214 و 55/69 از نظر میانگین قطر قرار می‌گیرند، که در جدولهای5 و 6 و شکلهای2 و 3 ارائه شده است.

جدول5- نتایج آزمون دانکن مربوط به مشخصه‌های رویشی مناطق جنگل‌کاری شده با سه کلن مختلف صنوبر

جدول6- نتایج آزمون دانکن مربوط به مشخصات رویشی کلنهای مختلف صنوبر

شکل2- نمودار میانگین قطر درختان صنوبر در کلنها در مناطق مختلف

شکل3 - نمودار رویش قطری سالیانه در کلنها در مناطق مختلف

مقایسه میانگین رویش ارتفاعی کلنهای مختلف در مناطق مختلف

نتایج تجزیه و تحلیل آماری برای 4 منطقه و سه کلن صنوبر نشان داده که اختلاف معنی‌داری در سطح 01/0 درصد بین رویش ارتفاعی در هکتار، بین مناطق و کلنهای مختلف وجود دارد (جدولهای3 و4). همچنین آزمون مقایسه میانگین‌های بین مناطق و کلنهای مختلف را در سه گروه از هم متمایز نموده است و منطقه هفت دغنان و طولارود در دو گروه جداگانه و مناطق گیسوم و شاندرمن در گروه سوم قرار گرفته است و نتایج گروه‌بندی کلنها نیز به سه گروه جداگانه تقسیم شده و از نظر ارتفاع کلنهای 51/79، 55/69 و 214 به‌ترتیب گروه اول، دوم و سوم قرار می‌گیرند؛ که در جدولهای5 و 6 و شکل4 ارائه شده است.

شکل4- نمودار میانگین ارتفاع درختان صنوبر در کلنها در مناطق مختلف

مقایسه میانگین قطر و درصد زنده‌مانی کلنها در مناطق مختلف

تعداد در هکتار و درصد زنده‌مانی نهالهای کاشته شده در عرصه‌های جنگل‌کاری با توجه به فواصل کاشت مناسب برای تولید و با درجه کیفی بالا مهمترین عامل جهت گزینش و معرفی گونه در شرایط رویشگاه می‌باشد. خلاصه نتایج در جدول2 ارائه گردیده که بیشتر تعداد در هکتار مربوط به کلن 214 در منطقه طولارود و کمترین نیز مربوط به همین کلن در منطقه هفت دغنان می‌باشد. و از نظر درصد زنده‌مانی نیز بیشترین و کمترین درصد مربوط به کلن 214 در مناطق مورد اشاره می‌باشد (شکل5). نتایج میانگین قطر و پراکنش تعداد در هکتار در طبقات قطری برای کلنها و مناطق مختلف در شکلهای6 و 7 ارائه شده است و دامنه تغییرات چولگی (Skewensis) از 16/0- تا 1+ برای کلنها در مناطق مختلف چوله به راست بوده، ضریب چولگی مثبت توده‌های جنگل‌کاری شده صنوبر بدلیل عدم بهره‌برداری بموقع در حال مسن شدن و حذف همدیگر بوده، و از کشیدگی (Kurtosis) دامنه تغییرات بین 95/0 تا 99/0- نسبت به توزیع نرمال از پراکندگی بیشتری برخوردارند؛ یعنی منحنی میانگین قطر درختان در کلنها و مناطق مختلف دارای ضریب کشیدگی منفی می‌باشد و نشان‌دهنده اختلاف رویش قطری کلنها در شرایط رویشگاهی متفاوت می‌باشد.        زیرنویس شکل5 به زیر شکل منتقل شود.

شکل5- نمودار پراکنش درصد زنده‌مانی کلنهای صنوبر در مناطق مختلف

شکل6- نمودار توزیع تعداد درختان در طبقات قطری در هکتار در کل مناطق جنگل‌کاری شده

شکل7- نمودار توزیع تعداد درختان در طبقات قطری و در هکتار برای سه کلن موفق در مناطق

بررسی مشخصه‌های کیفی درختان

بررسی وضعیت کیفی درختان در سه طبقه کیفی (خوب، متوسط و ضعیف) در بین هر یک از تیمارهای مورد بررسی با استفاده از آزمون کای اسکوئر اختلاف معنی‌داری در سطح 05/0 نشان داد. ازآنجایی­که مقدار x² محاسبه شده برابر با 57/79 می‌باشد. بنابراین فرض صفر با احتمال 95 درصد رد می‌شود و این بدین معناست که در عرصه‌ها و کلن‌های مختلف مورد بررسی میانگین درصد کیفی درختان (خوب، متوسط و ضعیف) تأثیر معنی‌داری داشته است. مقایسه عرصه‌های مختلف به لحاظ کیفی و با سطح 95 درصد نشان داد درختان با کیفیت خوب بغیر از کلن P.eura 214 بیشترین درصد فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند (شکل8 و9) و (جدول7) و کلن P.d 79/51 به نسبت از درصد بالاتری برخوردار است.

شکل8 - نمودار وضعیت کیفی درختان صنوبر در کلن‌های مختلف

شکل9- نمودار وضعیت کیفی درختان صنوبر در مناطق مختلف

جدول7- برخی از مشخصات کیفی درختان صنوبر در مناطق و در کلن‌های مختلف

بحث

بررسی روند رشد کلنهای مختلف صنوبر در جنگل‌کاریهای سنواتی در مناطق جلگه‌ای غرب استان گیلان که توسط شرکت شفارود به منظور کاهش شدید کمی و کیفی سهمیه برداشت چوب از جنگهای طبیعی کوهستانی و تحقق اهداف برنامه‌ریزی جامعی در سطح 4/10175 هکتار تحت عنوان طرح پرورش زراعت چوب و با توان تولیدی اراضی بین 18 تا 20 متر‌مکعب در هکتار را در سال نشان می‌دهد. به علت عدم برداشت به موقع و در سن مناسب بهره‌برداری با توجه به نوع کلن و نوع انتخاب محل نگهداری (شرایط ویژه خاک) تحقق اهداف پیش‌بینی شده در کتابچه طرح پرورش جنگل‌کاریهای جلگه‌ای با تضمین جنگلهای جلگه‌ای دائمی با میزان درصد زنده‌مانی بین 8/61 تا 34 درصد، این مطالعه (شکل5) عملی نخواهد شد. بنابراین درصد زنده‌مانی در مناطق مورد مطالعه با توجه به سازگار بودن ارقام مختلف صنوبر در گیلان و در منطقه درصد قابل قبولی نمی‌تواند باشد، و موجب هدررفت سرمایه، افت توان تولید جنگل بدلیل عدم حفاظت صحیح در جنگلکاریها، عدم بهره‌برداری بموقع که در اثر رقابت درختان همدیگر را حذف، و یا از کیفیت چوب آنها کاسته شده، و اهداف طرح پرورشی مناطق جلگه‌ای تحت مدیریت شرکت شفارود با تولید چوب بالا و نجات جنگلهای کوهستانی را تأمین نمی‌کند. از نظر قطر کلن P.d 79.51 در 4 منطقه از میانگین قطر و رویش قطری سالیانه بیشتری در مقایسه با دو کلن P. eura. 214 و P. d 69.55 از خود نشان داده است. در بررسی ویژگیهای فنولوژیکی و خصوصیات رویشی 7 کلن صنوبر گونه Populus  deltoides در شرایط اقلیمی آستانه‌اشرفیه گیلان کلن P.d 73/51  با میانگین 7/40 سانتی‌متر بیشترین و کلن P.d 72/51 با میانگین 4/26 سانتی‌متر کمترین قطر را داشته‌اند (Lashkar Bolouki et al., 2010).

از طرفی در مناطقی که ملاحظات شرایط مناسب خاک لحاظ نگردیده، و بیشتر صنوبرکاریها در خاکهای هیدرومورف با درصد رس بالا بخصوص در منطقه شاندرمن برای کلن‌های P.eura 214 و  P.d 69/55 کاشته شده‌اند از روند رویش قطری مناسبی برخوردارد نمی‌باشند. بنابراین P.eura 214 در شرایط خاک لیمونی شنی در منطقه طولارود با ارتفاع مناسب (2/27 متر) رسیده است. همواره  بین دو مؤلفه قطر و ارتفاع همبستگی لازم وجود دارد. 8/14 متر ارتفاع در منطقه شاندرمن با بافت خاک رس خالص شرایط مناسبی برای صنوبرها نمی‌باشد و از رویش قطری و ارتفاعی مناسبی برخوردار نمی‌باشند. در رویش حجمی کلن‌ها نیز کلن P.eura 79/51  در منطقه طولارود در خاک با بافت لیمونی شنی، و کلن P.d 79/51 در منطقه شاندرمن در خاک با بافت لیمونی شنی، و کلن P.d 79/51 در منطقه گیسوم با بافت خاک لیمونی شنی و کلن P.d 69/55  در منطقه گیسوم با بافت خاک لومی به‌ترتیب 26، 4/25، 2/24 و 5/23 متر‌مکعب در سال و در هکتار تولید دارند. و کمترین رویش حجمی در هکتار و در سال مربوط به کلن P.eura 214 در منطقه شاندرمن و گیسوم به‌ترتیب 9/5 و 6 مترمکعب با بافت خاک رسی و رسی سنگین می‌باشد.  بنابراین بافت خاک متوسط مانند لیمونی شنی و یا لیمونی و با زهکشی مناسب و با ظرفیت نگهداری آب بهتر و عمیق بهترین محیط رشد برای زراعت چوب با صنوبرها می‌باشد. همچنین در بررسی ویژگیهای فنولوژیکی و خصوصیات رویشی 7 کلن صنوبر گونه Populus  deltoides در شرایط اقلیمی آستانه‌اشرفیه گیلان رویش حجمی کلن‌ها نیز P.d 73.51 با میانگین 07/23 متر‌مکعب در هکتار و در سال بیشترین کلن P.d 72.51  با میانگین 02/13 متر‌مکعب در هکتار و در سال کمترین رویش حجمی را در خاک اراضی ایستگاه تحقیقات صنوبر صفرابسته با رسوبات آبرفتی ریز بافت به خود اختصاص داده‌اند (Lashkar Bolouki et al., 2010). می‌توان نتیجه گرفت که عامل خاک (متناسب نیاز صنوبر)، داشت و زمان برداشت متناسب با پتانسیل رویشگاه به‌عنوان مؤلفه‌های اصلی موفقیت در جنگل‌کاریهای گونه‌های تند رشد بخصوص صنوبر است. بنابر آمار سالانه حدود دو میلیون مترمکعب چوب صنوبر در کشور تولید می‌شود. و این گونه درختی بدلیل سازگاری، و رشد سریع برای رفع نیاز چوب کشور مناسب است. بنابراین برای رفع نیاز چوب کشور با گسترش صنوبرکاری متناسب با نیاز رویشگاهی کلن‌های مناسب وسازگار در اراضی جلگه‌ای غرب گیلان برای سطحی معادل 4/1075 هکتار تحت مدیریت شرکت سهامی جنگل شفارود با انتخاب کلن‌هایی در شرایط خاک متناسب آن کلن، با کاشت صحیح و فنی، درصد زنده‌مانی می‌تواند بالای 90 درصد باشد. از طرفی میزان تولید می‌تواند تا 40 مترمکعب در هکتار با سن بهره‌‌برداری کوتاه‌مدت برسد. در تحقیق حاضر مشاهده می‌گردد در بسیاری از مناطق سن توده از 27 سال نیز بیشتر می‌گردد و هزینه فرصت زمین و بکارگیری حداکثر بازدهی زمین و فرصتهای از دست رفته و پیش‌رو لحاظ نگردیده است. بنابر فرض اگر 50 درصد اراضی جلگه‌ای شرایط ایده‌آل کاشت صنوبر باشند با میانگین تولید 40 مترمکعب در هکتار، تولید چوب صنوبر در اراضی جلگه‌ای مورد مطالعه بیش از 000/200 مترمکعب در سال خواهد بود. این رقم ضمن تأمین نیاز چوبی بخش مهمی از صنایع مرتبط و ایجاد اشتغال، از فشار وارده به جنگلهای کوهستانی که شریان اصلی حیات کشور هستند می‌کاهد. به‌طوری‌که در نظام مدیریتی جدید شرکت شفارود یکی از نهالستانهای مهم (نهالستان شاندرمن) را به افراد حقیقی اجاره داده است و عملاً چرخه تولید نهال صنوبر تعطیل، و جنگل‌کاری نیز توسط پیمانکارهای محلی انجام می‌گیرد، و در دهه‌های آینده موجودی فعلی را نیز شاهد نخواهیم بود.

نتایج بررسی مشخصه‌های کیفی درختان در سه طبقه کیفی (خوب، متوسط و ضعیف) اختلاف معنی‌داری را از خود نشان داده است. به‌طوری‌که در مناطق طولارود، هفت دغنان، گیسوم و شاندرمن درصد درختان با مشخصه‌های کیفی خوب برای کلن‌های P.d 79.51، P.d 69.55 ، P.d 69.55 و P.d 79.51 به‌ترتیب 9/85، 9/91، 3/63 و 9/57 درصد می‌باشد. در مناطق گیسوم و شاندرمن درصد مشخصه  کیفی ضعیف برای کلن 214 P.euraبه‌ترتیب 50 و 3/42 درصد می‌باشد که شرایط نامناسب جنگلکاری شده با بافت خاک رسی و رسی سنگین بر کیفیت محصول نیز بی‌تأثیر نمی‌باشد. کلن‌های بررسی شده در این مطالعه که سطح وسیعی با آنها در مناطق جلگه‌ای غرب گیلان جنگلکاری شده است، در باغ‌های شخصی افراد نیز بدلیل عملکرد بالا و با توجیه اقتصادی مناسب زراعت چوب می‌گردد. البته قبلاً نیز آزمایش سازگاری آنها در نقاط مختلف مورد بررسی قرار گرفته و عملکرد خوب خود را در خاکهای مناسب نشان داده‌اند. بنابراین با جمع‌بندی متغیرهای مورد بررسی در اراضی که کلن‌ها از عملکرد بالایی برخوردارند، نوید توسعه جنگل‌کاری در جنبه‌های مختلف از نظر کمی و کیفی رو به رشد را می‌دهد؛ و ضرورت مدیریت در امر جنگل‌کاریهای جلگه‌ای با انتخاب کلن مناسب و در شرایط خاک مناسب آن کلن قابل توصیه است.

سپاسگزاری

این تحقیق با حمایت مالی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران (قطب علمی مدیریت کاربردی گونه‌های چوبی تند رشد) اجرا شده است. بدین‌وسیله از همکاری بی‌شائبه مدیریت محترم قطب علمی گونه‌های چوبی تند رشد (جناب آقای دکتر کامبیز پورطهماسی) و همچنین از سرکار خانم فروزان همتی بدلیل تقبل زحمت تایپ و ویرایش مطالب این تحقیق تشکر و قدردانی می‌شود.

منابع مورد استفاده

References

-Assareh, M., 2008. Message of Head of the Congress. In: Proceedings of the Second National Congress on Poplar and Potential Use in Poplar Plantation, 5-7 May 2008, Tehran, Research Institute of Forests and Rangelands, 1: 13–14. (In Persian).

- Dickmann, D.I. and Stuart, K.W., 1983. The culture of poplars in Eastern North America. Department of Forestry, Michigan State University, East Lansing, Michigan, 168 p.

- Fung, S., Ue, J. and Taug, L., 2007. Biomass production and carbon sequestration potential in poplar plantation with different management patterns. Journal of Invironmental Management, 85(3): 672–679.

- Kiadaliry, SH., Tabari, M., Sarmadian, F. and Ziai Ziabary, F., 2004. Effect of soil type on some quantitative and qualitative characteristics of Populus X. euramericana (Dode) Gunier. Pajouhesh & Sazandegi, 62: 45–50.

- Lashkar Bolouki, E., Modir–Rahmati, A., Kahneh, E. and Mousavi koopar, S.A., 2010. Phenology and growth characteristics of seven clones of Populus deltoides in Astaneh Ashrafie, Guilan, Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 18(4): 527–538.

-Mokhtari, J. and Modir–Rahmati, A., 2006. Determination of suitable Poplar clones in short rotation system in Chamestam Iranian journal of forest and Poplar research vol. 14 No 2. 135 – 147 p.

- Namiranian, M., 2006. Forest measurement and tree biometry. Tehran Univercity Publisher, 574 p (In Persian).

- Mousavi Koopar, S.A,. Modir–Rahmati, A.R,. Lashkar–Bolouki, E and Kahneh, E., 2011. Adaptation of Poplar clones in Safrabasteh, Guilan province Iranian journal of forest and Poplar research vol. 19 No. 2, 326 – 339 p.

- Riahifar, N., Falah, A., Mohammadi Samani and Gorgi Bahri, U., 2008. Investigation of growth of Populus deltoides plantation under different spacing in northern Iran (Mazandaran). In: Proceedings of the Second National Congress on Poplar and Potential Use in Poplar Plantation, 5-7 May 2008, Tehran, Research Institute of Forests and Rangelands, 1: 88-99.

-Schreiner, E.J., 1959. Production of poplar timber in Europe and its significance and application in the U.S. Forest service Agriculture Handbook, No. 150, 124 p.

- Swamy, S.L., Mishr, A. and puri, S., 2006. Comparison of growth, biomass and nutrient distribution in five promising clones of populus deltoides under an agri silviculture system. Bioresource Technology, 79: 57–68.

- Tabari, M. and Kiadaliri, SH., 2008. Is poplar cultivation successful in north Iran. Proceeding of the second national congress on Poplar and potential use in Poplar plantation, 5-7. May 2008, Tehran, 2: 426–436.

- Woods, R.F. and Hanover, J.W., 1972. Growth of imperial Carolina poplar over a range of soil types in lower Michigan. Tree Planters Notes, 33(2): 8-13.