تعیین رویش حجمی و تعداد درختان در جنگل با استفاده از قطعات نمونه دائم (مطالعه موردی: بخش گرازبن جنگل خیرود)

فصلنامة علمی - پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران

جلد 21  شمارة 3، صفحة 438-424، (1392)

تعیین رویش حجمی و تعداد درختان در جنگل با استفاده از قطعات نمونه دائم (مطالعه موردی: بخش گرازبن جنگل خیرود)

محمود بیات^1*، منوچهر نمیرانیان²، محمود زبیری² و جعفر فتحی³

1*- نویسنده مسئول، دانشجوی دکتری، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج.

پست‌الکترونیک: mbayat1983@ut.ac.ir

2- استاد، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج

3- کارشناس ارشد، جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود ، دانشگاه تهران، نوشهر

تاریخ دریافت: 16/11/91                                                              تاریخ پذیرش: 11/2/92

چکیده

به‌طورکلی برای اداره، بهره‌برداری بهینه و پایدار از جنگل یکی از اطلاعات اساسی و ضروری، دانستن میزان موجودی (حجمی و تعداد) جنگل و تولید آن می‌باشد، در واقع برنامه‌ریزی آینده بر اساس آمار و اطلاعاتی است که از جنگل بدست می‌آید. بنابراین در یک برنامه‌ریزی دقیق، دانستن حجم موجودی سرپا، رویش و منحنی پراکنش تعداد در طبقات قطری و ساختار گونه‌ای جامعه الزامیست. رویش حجمی توده­های جنگلی اساس تعیین میزان برش سالانه در برنامه­ریزی و مدیریت بهره­برداری چوب از جنگل به حساب می­آید. در این تحقیق که در بخش گرازبن به وسعت 24/934 هکتار انجام شد، با استفاده از قطعات نمونه دائم، رویش حجمی و تعداد درختان توده جنگلی به روش مستقیم، اندازه­گیری و محاسبه گردید. نتایج نشان داد که میانگین تعداد و حجم در هکتار درختان در بخش گرازبن به‌ترتیب برابر با 15/298 اصله در سال 1382، 4/290 اصله در سال 1391 و 8/335 سیلو در سال 1382 و 7/367 سیلو در سال 1391 می­باشد. گونه راش با وجود آنکه 31 درصد تعداد درختان بخش گرازبن را تشکیل می­دهد ولی به لحاظ حجم سرپا 57 درصد موجودی این بخش را تشکیل می­دهد. رویش حجمی سالانه 4 سیلو در هکتار و رویش تعداد 8/5- اصله در هکتار و در سال می­باشد که در این تحقیق بیشترین مقدار رویش برای گونه راش به‌دست آمد. البته نتایج این تحقیق با توجه به اینکه سطح مورد عمل و تجزیه و تحلیل داده‌ها برای اولین بار در جنگل خیرود صورت می‌گیرد، نشان داد که آماربرداری با قطعات نمونه دائم اطلاعات و آمار لازم و دقیق را برای تعیین رویش ارائه می‌دهد.

واژه‌های کلیدی: راش، آماربرداری به روش مستقیم، خصوصیات کمی و کیفی، منحنی پراکنش، حجم سرپا

مقدمه

دخالت بشر در عرصه­های منابع طبیعی، ازجمله جنگل، در اثر بی­توجهی به اصل پایداری آنها، معمولاً تخریب این عرصه­ها را به همراه داشته است، به‌طوری‌که امروزه با توجه به رشد بی­رویه جمعیت و نیاز روزافزون به فرآورده­های چوبی، بیشتر منابع جنگلی مورد بهره­برداری واقع شده­اند و کمتر می­توان جنگل­های دست­نخورده پیدا نمود. بدیهی است که بهترین شیوه برای اداره و مدیریت جنگل در هر منطقه که مبتنی بر توسعه پایدار نیز باشد، پیروی از طبیعت همان منطقه است. زیرا طبیعت هر منطقه با توجه به استعدادها و توانایی­های نهفته در آن منطقه، طی سالیان دراز گونه­های گیاهی را برمی­گزیند که بیشترین سازگاری را با شرایط محل دارند. منطقه رویشی هیرکانی شامل جنگل­های انبوه دامنه­های شمالی البرز می­باشد که از آستارا در غرب تا گلیداغ در شرق آن با مساحت حدود 886/847/1 هکتار (Marvie-Mohadjer, 2012) گسترش دارد. نظر به اینکه امروزه بهترین روش مدیریت توده­های جنگلی در شمال کشور روش دانه­زاد ناهمسال، با توجه به ساختار طبیعی آن تشخیص داده شده است، بنابراین در اجرای طرحهای جنگلداری به روش دانه­زاد ناهمسال داشتن اطلاعاتی در مورد رویش و بهترین وضعیت از لحاظ تعداد پایه و حجم مناسب در هکتار در جنگل­های طبیعی ضروری به نظر می­رسد. با وجود آنکه بیش از بیست سال از تغییر روش جنگلداری از دانه­زاد همسال به دانه­زاد ناهمسال در جنگل­های شمال می­گذرد، ولی متأسفانه تاکنون بررسیهای کاربردی در جهت سوق دادن عرصه­ها به حالت متعادل و نرمال صورت نگرفته و بیشتر برداشتهای انجام شده در طبیعت با محاسبه یک فرمول مشخص در تعیین حجم برداشت بوده و بدون توجه به وضعیت پراکنش تعداد درختان در طبقات قطری و بدلیل نداشتن یک الگوی مشخص بعنوان حالت متعادل و ایده­ال اغلب اقدام به نشانه­گذاری­های سلیقه­ای گردیده‌است (Eslami, 2008). به‌طورکلی برای اداره و بهره‌برداری بهینه و پایدار از جنگل یکی از اطلاعات اساسی و ضروری، دانستن میزان موجودی (حجمی و تعداد) جنگل و تولید آن می‌باشد، در واقع برنامه‌ریزی آینده بر اساس آمار و اطلاعاتی است که از جنگل بدست می‌آید. بنابراین در یک برنامه‌ریزی دقیق، دانستن حجم موجودی سرپا، پراکنش تعداد در طبقات قطری، ساختار گونه‌ای جامعه و ... الزامیست. رویش حجمی توده­های جنگلی اساس تعیین میزان برش سالانه در برنامه­ریزی و مدیریت بهره‌برداری چوب از جنگل به حساب می­آید. رویش حجمی یک توده جنگلی عبارت است از، مقدار حجم چوبی است که درختان یک جنگل طی یک زمان معین تولید می­کنند (Zobeiri, 2008 و Namiranian, 2010)، برای اینکار لازم است که اطلاعات دقیقی از وضعیت کمی و کیفی توده‌های جنگلی در هنگام برنامه‌ریزی داشته باشیم. علم و فن آماربرداری جنگل قادر است بهترین یا دقیق‌ترین اطلاعات را برای اجرای یک جنگل‌شناسی همگام با طبیعت در اختیار بگذارد (Zobeiri, 2008 و Marvie-Mohadjer et al., 2012). با توجه به این موضوع که برای تعیین ساختار واقعی توده‌های جنگلی، پراکنش درختان در طبقات قطری، محاسبه میزان رویش پس از 10 سال و اجرای نشانه‌گذاری در شیوه تک‌گزینی نیاز به آماربرداری با استفاده از قطعات نمونه دائم می­باشد، اجرای این روش آماربرداری و اندازه­گیری و محاسبه رویش حجمی و قطری توده جنگلی به روش مستقیم و با استفاده از قطعات نمونه دائمی روشی مناسب می­باشد. البته به این نکته باید توجه شود که در کنار محاسن استفاده از قطعات نمونه ثابت، این روش نمونه­برداری به علت در نظر نگرفتن حجم درختان قطع شده یا افتاده (عوامل طبیعی و مصنوعی) در طول دوره، دارای عیب می­باشد، که باید مد نظر قرار گیرد. در این روش قطر برابر سینه درختان در اول و آخر دوره در قطعات نمونه ثابت اندازه­گیری و رویش حجمی درختانی که در هر دو آماربرداری سرپا هستند به اضافه حجم درختانی که در طول دوره از حد شمارش گذشته و در آخر دوره اندازه­گیری شده­اند جمعا رویش حجمی توده جنگلی را تشکیل می­دهند. Zahedi Amiri (1991) با استفاده از قطعات نمونه دائمی (ثابت) در بخش نم­خانه جنگل خیرود، رویش جنگل را به طریق مستقیم به‌دست آورد. رویش ده­ساله بخش نم­خانه به طریق مستقیم و از اختلاف دو آماربرداری در سال 1359 و 1369به دست آمد. استفاده از قطعات نمونه دائم در سایر نقاط دنیا برای اندازه‌گیری و تعیین رویش بسیار متداول و رایج می­باشد. برای اندازه­گیری و تعیین رویش طولانی مدت درختان و نهالهای زادآوری در جامائیکا، داده­های زنده­مانی آنها از قطعات نمونه دائم در یک جنگل خشک نیمه­استوایی که از سال 2008-1998 استقرار یافته بودند برای به دست آوردن مدل رشد (دوره رویش سالیانه) و دینامیک بقا، ساختار خوشه­ای و تنوع عملکرد و در نهایت برآورد سن گونه­­های درختی انتخاب شده از جنگلهای گرمسیری خشک استفاده گردید (McLaren et al., 2011). در مطالعه­ای در منطقه کامبوجیا در ایالت کامپونگ، توان افزایش زیست توده جنگل در بالای سطح زمین با استفاده از دو دوره متوالی آماربرداری در 32 قطعه نمونه دائمی در سالهای 1998 و 2000  برآورد گردید و داده­های موجودی جنگل در 540 قطعه نمونه در سال 1997 جمع­آوری گردیده بود. قطعات نمونه دائمی برای تعیین رابطه بین زیست توده اولیه و متعاقبا رویش زیست­توده طی دوره دو ساله استفاده گردید، این رابطه به صورت داده­های موجودی برای برآورد دقیق رویش زیست توده در تمام تیپ­های جنگلی اصلی منطقه استفاده شد (Top et al., 2004). در یک تحقیق از داده­های بلند مدت (2000-1978)  مربوط به پنج قطعه­نمونه نیم هکتاری ثابت در یک منطقه بزرگ  نسبتا دست نخورده از یک جنگل مرطوب در جنوب شرقی برزیل برای تعیین افزایش زیست­توده­ (DMI)، و تغییر در مجموع زی­وزن توده (توده DM)، از مرگ و میر، زادآوری و داده‌های رشد برای درختان دارای قطر برابر سینه بیش از 10 سانتیمتر در ارتفاع برابر سینه) استفاده شد (Rolim et al., 2004). داده­های مجموع 117 هکتار در قطعات نمونه دائمی کوچک (4-25/ هکتار) در چهار منطقه همراه با اطلاعاتی در مورد بهره­برداری در مدل شبیه­سازی برای تعیین بهره­برداری پایدار چوب در جنگلهای گرمسیری بولیوی مورد استفاده قرار گرفت Dauber et al., 2005)). همچنین داده­های قطعات نمونه دائمی برای اصلاح یک مدل مفهومی توالی توده بعد از آشفتگی­های طبیعی استفاده شد. خصوصیات آشکار آشفتگی­ها که به طراحی مدیریتی جنگل مربوط هستند شناسایی شده و مدل ساخته شد Kangur et al., 2005)). در جنوب فنلاند شبیه سازی رشد در سطح درخت و در سطح توده انجام شد و ترکیب آنها مورد بررسی قرار گرفت، و با استفاده از یک شبکه بزرگ از قطعات نمونه دائم جنگل ملی در جنوب فنلاند پوشش داده شد et al., 2009) Härkönen).

اهداف این تحقیق عبارتند از: تعیین رویش قطری و حجمی درختان در این بخش از جنگل­های شمال کشور به روش مستقیم با نمونه‌برداری با قطعات نمونه دائم؛ بررسی کاربرد آماربرداری قطعات نمونه دائم در جنگل‌شناسی همگام با طبیعت مخصوصا در شیوه تک‌گزینی به منظور شناخت دقیق از وضعیت ساختار قطری؛ وضعیت زادآوری طبیعی و بالاخره اطلاعاتی در مورد قطر هدف و یا پراکنش قطری درختان قطور موجود.

مواد و روش‌ها

منطقه مورد مطالعه

بخش گرازبن به وسعت 24/934 هکتار، سومین بخش از مجموعه جنگل­های تحت مدیریت دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران می­باشد که در 7 کیلومتری شرق نوشهر قرار دارد. بخش گرازبن در ارتفاع بین 840-1350 متر قرار دارد و از لحاظ زمین­شناسی سنگ مادر بخش گرازبن، آهکی و طبق نقشه وزارت نفت متعلق به دوران ژوراسیک علیا بوده و در بعضی نقاط از طبقات سخت شکافدار و طبقات نرم و به طور متناوب روی هم قرار گرفته‌اند. در بعضی از نقاط به علت بیرون‌زدگی سنگ مادر و پدیده‌های کارستیک بیشتر آب حاصل از بارندگی در خاک نفوذ و به صورت زهکش طبیعی به رودخانه خیرود می‌ریزد و بدین ترتیب اغلب جنگل، مخصوصا خاک سطحی آن در تابستان دچار کمبود آب و خشکی شده و باعث کندی رویش درختان در این فصل می‌شود. خاک این بخش در تقسیم‌بندی کلی جزء خاک‌های قهوه‌ای جنگلی است(Etemad, 2002). قسمت شرقی و جنوب شرقی این بخش که مشرف به رودخانه خیرود است، اکثرا پرشیب می‌باشد و در حال حاضر و در این دوره با در نظر گرفتن امکانات فعلی غیر قابل بهره‌برداری می‌باشد. به همین دلیل تمام این قسمت شامل پارسل‌های 301 تا 303 به مساحت کلی 85/165 هکتار به‌عنوان جنگل حمایتی در نظر گرفته شده است (طرح جنگلداری بخش گرازبن، 1387).

نحوه پراکنش و اندازه‌گیری در قطعات نمونه دائم

در سال 1382 به کمک یک شبکه آماربرداری مستطیلی 150 x 200 متر (الگوی دستگاه اجرایی)، با یک شروع تصادفی تعداد 258 قطعه نمونه دائمی دایره‌ای شکل به مساحت 10 آر، به طور سیستماتیک در سطح بخش پراکنده شدند. جهت اصلی شبکه به دلیل اینکه باید به کمک قطب‌نما در طبیعت پیاده گردد، با انحراف سه درجه نسبت به شمال جغرافیایی نقشه (انحراف مغناطیسی محل) بر روی نقش توپوگرافی به مقیاس 1:10000 در جهت شمال و جنوب (با در نظر گرفتن جهت اصلی پستی و بلندی) پیاده شد. با توجه به جهت، شیب و تغییر ارتفاع عمومی منطقه موردنظر، عرض شبکه در جهت شرق- غرب و طول آن در جهت شمال- جنوب در نظر گرفته شد. پس از مشخص شدن مرکز قطعه نمونه در طبیعت ابعاد شبکه به طور افقی پیاده شدند، در جهت حداکثر خط شیب در دو جهت کلی قطعه نمونه، شیب اصلی قطعه­نمونه مشخص و به کمک جدول تصحیح شیب، شعاع مناسب تعیین گردید. در داخل قطعه­نمونه، قطر برابرسینه تمام درختان زنده که در ارتفاع برابر سینه، قطری بزرگتر از 5/7 سانتی‌متر داشتند به کمک خط‌کش دوبازو اندازه‌‌گیری و مقادیر آنها در طبقات یک­سانتی‌متری در فرم‌های آماربرداری به تفکیک گونه یادداشت شدند. برای اینکه درختانی که در اول دوره اندازه­گیری شده­اند دوباره در آخر دوره اندازه­گیری شده و تعداد درختانی که از حد شمارش گذشته­اند نیز مشخص شوند درختان در قطعات نمونه در جنگل باید به طریقی علامت‌گذاری شوند. یک روش علامت­گذاری مرکز قطعه نمونه و درختان با رنگ و شماره­گذاری درختان و علامت­گذاری محل اندازه­گیری قطر برابر سینه در اول دوره است. فاصله درختان و آزیموت قسمت چپ تنه آنها از مرکز قطعه­نمونه با متر و قطب­نما اندازه­گیری می­شوند. هر اصله درخت مشخص با علامتی معین، اندازه­گیری و یادداشت می­شوند. این موارد نشانه­هایی برای مشخص کردن درخت و بازیابی آن در اواخر دوره می­باشند. حجم آخر دوره به اضافه تمام حجم درختانی که در آماربرداری دوم برای اولین بار اندازه­گیری شده­اند رویش حجمی در طول دوره را تشکیل می­دهند. در این تحقیق، محل اندازه‌گیری قطر برابر سینه درختان توسط رنگ قرمز مشخص شد و زاویه هر یک از درختان از طبقه قطری 5 سانتیمتری به بالا نسبت به مرکز قطعه نمونه برداشت ­گردید. با توجه به ناهمسال بودن قسمت اعظم توده‌های این بخش، برای تهیه منحنی ارتفاع، در هر قطعه نمونه قطورترین و نزدیکترین درخت به مرکز قطعه نمونه انتخاب شده، و قطر برابر سینه و ارتفاع آنها اندازه‌گیری و یادداشت گردید. در مرکز و چهار جهت خارجی هر قطعه نمونه قطعات نمونه دیگری به مساحت 4 متر مربع تعیین و نسبت به برداشت اطلاعات زادآوری آنها اقدام گردید. این عملیات پس از گذشت 9 سال مجددا تکرار شد و پس از اتمام کار نسبت به انجام محاسبات لازم اقدام شد و در نهایت میزان واقعی رویش جنگل محاسبه گردید. لازم به تأکید است که آماربرداری با قطعات نمونه دائم ابتدا در سال 1382  انجام شد و بعد در سال1391 در بخش گرازبن نیز تکرار گردید، و با استفاده از فرمول N+V₁-V₂=I میزان رویش حجمی این بخش در هر پارسل به‌طور جداگانه محاسبه گردید. در این فرمول V₂ حجم جنگل در سال 1391 و V₁ حجم آن در سال 1382، N میزان حجمی که در طول این نه­سال در قطعات نمونه ثابت از طریق درختان وارد شده به حد شمارش به جنگل اضافه شده است و بالاخره I میزان رویش حجمی جنگل در نه­سال بر حسب سیلو می‌باشد. از مزایای این روش پایش دقیق تغییرات توده­های جنگلی ازجمله تغییر در حجم توده، تعداد و درصد گونه­ها در طبقات قطری، ارزیابی غنای گونه­های درختی، کمک به نشانه­گذاری برای رسیدن به اهداف تعیین شده و پراکنش بهینه­ی درختان در طبقات قطری از امتیازات مهم این روش آماربرداری می­باشند.

نتایج

در مجموع 258 قطعه نمونه دائم دو بار در سال­های 1382 و 1391 در قسمت قابل بهره­برداری بخش گرازبن به مساحت 24/934 هکتار آماربرداری گردید. رویش، تعداد و حجم در هکتار به تفکیک گونه و در طبقات قطری برای پارسل­های 304 تا 327 و همچنین برای کل بخش گرازبن محاسبه شد.

تعداد در هکتار در کل بخش

میانگین تعداد در هکتار تمامی گونه­ها در کل بخش گرازبن در سال 1382 برابر 15/298 اصله در هکتار بود و در سال 1391 برابر 4/290 اصله در هکتار است که از این میزان گونه­های ممرز، راش و بلوط به‌ترتیب با 50، 33 و 5 درصد بیشترین میزان را در کل بخش و در سال 1382 گونه­های ممرز، راش و بلوط به‌ترتیب با 3/47، 2/37 و 3/4 شامل ­شدند. میزان تعداد در هکتار و درصد سایر گونه­ها در کل بخش گرازبن در سال 1382 در جدول1 و در سال 1391 در جدول2 آمده است.

جدول1- تعداد در هکتار و درصد تعداد گونه­ها در کل بخش گرازبن سال 82

جدول2- تعداد در هکتار و درصد تعداد گونه­ها در کل بخش گرازبن سال 91

منحنی پراکنش تعداد درختان بر حسب طبقات قطری

شکل­های1 تا 7 منحنی پراکنش تعداد در طبقات قطری برای گونه­های راش، افرا، ممرز، بلوط، توسکا، سایر گونه­ها ( بجز راش و بلوط) و تمام گونه­ها را در بخش گرازبن را در سالهای 82 و 91 را نشان می­دهد.

تعداد در هکتار به تفکیک پارسل

 شکل­های8 و9 منحنی پراکنش گونه­ها را بر حسب طبقات قطری نشان می­دهند.

حجم در هکتار در کل بخش

با استفاده از تاریف تهیه شده (در دو دوره از یک تاریف استفاده شده است)، حجم در هکتار به تفکیک گونه و طبقات قطری برای هر پارسل و در نهایت برای کل بخش گرازبن محاسبه شده است. مجموع حجم قسمت قابل بهره­برداری بخش گرازبن در سال 1382، 6/259546 و در سال 1391، 5/273267 سیلو می­باشد که حجم در هکتار به طور میانگین در کل بخش در سال 1382 برابر با 7/335 و در سال 1391 7/377 سیلو است. گونه­ی راش با 192 سیلو در سال 1382 و 197 سیلو در سال 1391 بیشترین میزان حجم در هکتار را در کل بخش گرازبن داراست، به عبارت دیگر حدود 57 درصد حجم سرپای بخش گرازبن را گونه­ی راش تشکیل می­دهد و بعد از آن گونه­های ممرز، توسکا و افرا به‌ترتیب با 4/24، 2/7 و 5/6 درصد حجم سرپای بخش گرازبن را شامل می­شوند. این نکته نیز قابل توجه است که درصد حجم راش بیش از ممرز است، درصورتی‌که درصد تعداد راش کمتر از ممرز می‌باشد و این یک حالت کلی است که در سایر جنگلها نیز وضعیت مشابهی دارد. جدولهای3 و 4 حجم در هکتار و درصد آنها را به تفکیک گونه در بخش گرازبن در سال 1382 و 1391نشان می­دهند.

جدول3- حجم در هکتار (سیلو) و درصد  حجم گونه­ها در کل بخش گرازبن در سال 82

جدول4- حجم در هکتار (سیلو) و درصد  حجم گونه­ها در کل بخش گرازبن در سال 91

شکل10 و11 نمودار مقایسه­ای بین درصد تعداد و حجم به تفکیک گونه­ها را در بخش گرازبن نشان می­دهد. شکل­های12 و 13 منحنی­های پراکنش حجم در طبقات قطری کل گونه­ها را به­صورت مقایسه­ای در کل بخش گرازبن در سال 82 و 91 در بخش گرازبن نمایش می­دهند. البته پراکنش حجم راش در طبقات قطری دارای حالت منظمی نسبت به سایر گونه­هاست.

رویش تعداد

جدول5 رویش تعداد درختان به تفکیک گونه و پارسل را نشان می­دهد. همچنان که انتظار می­رود متوسط رویش تعداد درختان در هکتار 8/5- می­باشد. رویش تعداد برای راش مثبت است و بیشترین کاهش تعداد برای ممرز می­باشد.

جدول5- رویش تعداد درختان به تفکیک گونه و پارسل در بخش گرازبن

رویش حجمی

بر خلاف رویش تعداد، رویش حجمی روند مثبتی دارد و همان­طور که از جدول6 مشخص است متوسط رویش حجمی در هکتار در یک دوره 9 ساله برابر با 7/37 سیلو می­باشد. جدول7 رویش حجمی سالانه درختان به تفکیک گونه و پارسل در بخش گرازبن را نشان می­دهد که متوسط رویش حجمی در هکتار در سال برابر با 4 سیلو می­باشد که برداشت این مقدار رویش از جنگل باعث حفظ موجودی و توسعه پایدار جنگل می­گردد.

جدول6- رویش حجمی درختان به تفکیک گونه و پارسل در بخش گرازبن در دوره 9 ساله

جدول7- رویش حجمی سالانه درختان به تفکیک گونه و پارسل در بخش گرازبن

بحث

شرایط تقریبا یکنواخت قسمت اعظم بخش گرازبن مشرف به رودخانه خیرود، مناطق کم شیب و دولین­زارهای قسمت بالایی این بخش، با زهکشی مناسب خاک، حضور راش و سایر گونه‌های نخبه را نیز فراهم نموده است (جمله‌بندی نامفهوم است). در شیب‌های جنوبی بخش گرازبن جامعه بلوط- ممرزستان با گونه‌های نادر و گرمادوست ازجمله گیلاس وحشی، بارانک و شیردار وجود دارد. برتری راش و ممرز در بیشتر قسمت‌های این بخش محسوس است که در نتیجه جامعه ممرز- راشستان و راش- ممرزستان را تشکیل می‌دهد. دامنه­های جنوبی قسمت اعظم بخش گرازبن باعث حضور گونه بلوط به‌عنوان گونه سوم به لحاظ بیشترین فراوانی بعد از ممرز و راش می­باشد. جامعه بلوط- ممرزستان بیشتر در دامنه‌های جنوبی (گرم و آفتابگیر) واقع شده است که به علت مناسب بودن محل برای چرای دام از دیرباز مورد بهره‌برداری و چرای دام قرار گرفته‌اند. با توجه به این امر و بهره‌برداری درختان بلوط‌ در گذشته، در نتیجه بلوط‌های این جامعه عملا از بین رفته و فقط تعدادی به‌عنوان شاهد باقی مانده‌اند. بدیهی است که منحنی‌های پراکنش قطری کلیه درختان در بخش گرازبن با توجه به وسعت آن نشان­دهنده ناهمسالی این توده‌هاست که در جنگل‌های طبیعی امری واضح است، تعیین مشخصه­ کمی تعداد در هکتار به تفکیک گونه­ها و بر حسب طبقات قطری در پارسل­های بخش گرازبن، به منظور کاربرد در مباحث جنگل­شناسی است، چون با توجه به آن می­توان توده جنگلی را دقیق‌تر تشریح کرد. البته تشریح توده شامل وضعیت ساختاری از قبیل سن، ترکیب، ساختمان و تشریح وضعیت توده جنگلی در گذشته و حال است. با استناد به این دو قسمت است که می­توان برای آینده جنگل برنامه­ریزی نمود و نشانه‌گذاری را هدفمند اجرا کرد. به عبارت دیگر آنچه در مبحث جنگل‌شناسی نزدیک به طبیعت مهم و اساسی است، همانا تفکیک و تعیین جامعه یا تیپ جنگل است. با توجه به نمودارهای تعداد و حجم در طبقه‌های قطری (شکل­های1 تا 13) ملاحظه می­گردد که در پارسل­های مختلف گونه­ها دارای ترکیب و وضعیت متفاوتی هستند. در پارسل­های پایین‌دست بخش گرازبن ازجمله 304، 305 و 306 تنوع گونه­ای بیشتری وجود دارد و توده­های جوانی در این پارسل­ها وجود دارند که عملیات جنگل­شناسی ویژه­ای را برای بهبود و افزایش گونه­های نادر می­طلبند. ساختار ناهمسالی و موزائیک توده­های جنگلی با آشکوب­های متفاوت که از مشخصات جنگلهای بکر سبز تابستانه است، هنوز در بخش گرازبن وجود دارد. جدول5 رویش تعداد درختان به تفکیک گونه و پارسل را نشان می‌دهد. همچنان که انتظار می‌رود متوسط رویش  تعداد درختان در هکتار منفی  5.8- می­باشد. رویش تعداد برای راش مثبت است و بیشترین کاهش تعداد برای ممرز می­باشد، که نتایج این تحقیق با نتایج Zahedi Amiri (1991) همخوانی دارد، که گونه ممرز بیشترین کاهش را داشته است؛ گونه­های ممرز، بلوط، توسکا که از گونه­های پیش­آهنگ هستند در ابتدا تعداد آنها زیاد ولی به تدریح در اثر رقابت با راش از تعداد پایه­های آنها کاسته می­شود. همچنین در طول دوره بزرگ شدن ابعاد درختان و ایجاد رقابت برای پایه­های ضعیف‌تر سبب از بین رفتن آنها و در نتیجه کاهش تعداد درختان در واحد سطح شده است. از عوامل دیگر کاهش ممکن است درختانی قطع یا بر اثر عوامل طبیعی از بین رفته و یا تبدیل به خشکه­دار شده باشند که باعث منفی شدن رویش تعداد گردیده است. بر خلاف رویش تعداد، رویش حجمی روند مثبتی دارد و همان طور که از جدول6 مشخص است متوسط رویش حجمی در هکتار در یک دوره 9 ساله برابر با 37.7 سیلو می­باشد. از تعداد در واحد سطح کاسته شده ولی این کاهش در طبقات قطری پایین اتفاق افتاده که این پایه­ها تأثیر چندانی در حجم ندارند. به ابعاد درختان قطور در طول دوره افزوده شده و باعث افزایش حجم در طول دوره و در نهایت ایجاد رویش حجمی شده است. جدول7 رویش حجمی سالانه درختان به تفکیک گونه و پارسل در بخش گرازبن را نشان می­دهد که متوسط رویش حجمی در هکتار در سال برابر با 4 سیلو می­باشد که برداشت این مقدار رویش از جنگل باعث حفظ موجودی و توسعه پایدار جنگل می­گردد. گونه راش با وجود آنکه تنها 31 درصد تعداد درختان را در بخش گرازبن تشکیل می­دهد اما 57 درصد حجم سرپای این بخش را شامل می‌گردد. تعداد درختان قطورتر از 100 سانتی­متر گونه­ی راش در کل بخش گرازبن 3692 اصله است که بیش از 6 برابر تعداد گونه ممرز در این  کلاس قطری است. به طور میانگین در جنگل گرازبن در هر هکتار 5 درخت راش قطورتر از 100 سانتی­متر وجود دارد. در طول دوره به نظر می­رسد جنگل به کلیماکس خود نزدیکتر شده است. بنابراین وجود پایه‌های قطورتر و افزایش تعداد درختان راش و کاهش تعداد درختان ممرز نشان می‌دهد که کلیماکس جنگل­های بخش گرازبن، جنگلهای راش می­باشد. گونه راش چه از نظر تعداد و چه از نظر حجم در طول دوره روندی مثبت داشته است. رویش حجمی راش در دوره، 10094.1 سیلو برای کل گرازبن می­باشد. وجود درختان قطور و عظیم­الجثه در ترکیب توده­های جنگلی از دیگر مشخصات عمده این جنگل است. درختان قطور به‌عنوان نماد توارثی و سنگ‌بنای یک جنگل سالم هستند (Marvie-Mohadjer, 2012) و تا جائیکه امکان دارد باید نسبت به حفاظت از آنها در جنگل­ گرازبن اقدام شود. وجود این درختان قطور و مسن باعث پایداری و مقاومت بیشتر توده‌ها در برابر اثرات نامساعد طبیعی خواهد بود. نشانه‌گذاری در پارسل­های بخش باید هدفهای پرورشی، افزایش کمی و کیفی حجم توده‌های جنگلی، تنظیم آمیختگی، افزایش پایداری توده‌های جوان، ایجاد، استقرار، تکمیل و گسترش تجدید حیات طبیعی را به طور کامل دنبال نماید. در توده‌های جنگلی ناهمسال، برشها باید به پراکنش صحیح و یا بهتر پایه‌ها در عرصه جنگل کمک کند و توجه به منحنی پراکنش تعداد و موجودی در هکتار در عرصه هر یک از پارسل‌ها بسیار حائز اهمیت است. از دیگر اهداف این تحقیق بررسی استفاده از قطعات نمونه ­ثابت، در تعیین رویش می­باشد که با در نظر گرفتن نقطه­ضعف این روش نمونه­برداری (به علت در نظر نگرفتن حجم درختان قطع شده یا افتاده (عوامل طبیعی و مصنوعی) در طول دوره و نادیده گرفتن حجم آنها)، روشی مناسب در تعیین رویش می­باشد. امروزه کاربرد قطعات نمونه ثابت در سایر نقاط دنیا، برای مدلسازی و شبیه­سازی رویش در جنگل و همچنین بررسی سناریو­های جنگلداری، و بررسی تغییرات جنگل در طول دوره مشخص به خوبی روشن شده­است. و مناسب است که این روش آماربرداری در جنگل­های کشورمان نیز به سرعت پیاده و اجرا شود تا بتوانیم از مزایای این روش برخوردار گردیم.Pukkala (2009) مدل رویشی تک­درخت را با استفاده از قطعات نمونه دائمی در جنگل­های ناهمسال فنلاند مورد استفاده قرار داد. در این تحقیق مدلهای رویش و محصول را شبیه­سازی نموده که به مدیران اجازه انتخاب گزینه‌های مختلف مدیریتی را با تجزیه و تحلیل مدلهای رویشی و محصول می­دهد. داده­ها از آماربرداری با قطعات نمونه ثابت و متغیر به‌دست آمدند و مدلهای رویشی قطر ارتفاع و حجم برای جنگلهای ناهمسال فنلاند تهیه شدند. البته بر طبق مدل در جنگل‌های مرکزی فنلاند برداشت 5 تا 7  مترمکعب در هکتار در سال، توسعه پایدار توده جنگل حفظ شده و موجودی توده به خطر نمی­افتد.

منابع مورد استفاده

References

- Dauber, E., Fredericksen T.S. and Peña, M., 2005. Sustainability of timber harvesting in Bolivian tropical forests. Forest Ecology and Management, 214(1-3): 294-304

- Eslami, A., 2008. Investigation of possible to achieve a balance of Fagetum hyrcanum curves with Uneven aged Structure. PhD thesis, Department of Forestry, Faculty of Agriculture and Natural Resource, Islamic Azad University, Science and Research Unit, Tehran, Iran, 124 p.

- Etemad, V., 2002. Investigation on quantity and quality of beech seed at forests of Mazandaran province. PhD thesis, Department of Forestry and Forest Economics, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, 258 p.

- Härkönena, S., Mäkinenb, A., Tokolac, T., Rasinmäkid, J. and Kalliovirtad, J., 2009. Evaluation of forest growth simulators with NFI permanent sample plot data from Finland. Forest Ecology and Management, 259(3): 573-582.

Kangur, A., Belova, O., Voolma, K. and Jogiste, K., 2009. Contrasting factor causing disturbance in forest ecosysetms: observation and experiments. Baltic Forestry Journal, 15(2): 139-142.

- Marvie-Mohadjer, M.R., 2012. Silviculture. University of Tehran Press, 400 p.

- Marvie-Mohadjer, M., Zobeiri, M., Etemad, V., Jourgholami, M., 2012. Performing of the single selection method at compartment level and necessity for full inventory of tree species (Case study: Gorazbon district in Kheyroud forest, north of Iran). Journal of Natural Resources, 61(4): 889-908 p.

- McLaren, K.P., Lévesque, M., Sharma, C., Wilson, B., and McDonald, M.A, 2011. From seedlings to trees: Using ontogenetic models of growth and survivorship to assess long-term (>100 years) dynamics of aneotropical dry forest. Forest Ecology and Management, 262: 916–930

- Namiranian. M., 2010. Tree Measurement and Forest Bioinventory. University of Tehran Press, 574 p.

- Pukkala, T., 2009. Growth and yield models for uneven aged stand in Finland. Forest Ecology and Management, 216: 258 – 207.

-Rolim, S.G., Jesus, R.M., Henrque, E., Couto, H., Chambers, J., 2004. Biomass change in an Atlantic tropical moist forest: the ENSO effect in permanent sample plots over a 22-year period. Oecologia, 142: 238–246.

- Top, N., Mizoue, N., and Kai, S., 2004. Estimating forest biomass increment based on permanent sample plots in relation to woodfuel consumption: a case study in Kampong Thom Province, Cambodi. Journal of Foret Research, 9:117–123.

- Zahedi-Amiri, GH., 1991. Determination of growth in Kheyroud forest. MSc thesis, Department of Forestry and Forest Economics, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Karaj, 105 p.

- Zobeiri, M., 2008. Forest Biometry. University of Tehran Press, 407 p.