سیبزمینی با سطح زیرکشت حدود 24,000 هکتار در استان همدان دارای اهمیت ویژهای بوده و سهم مهمی در اقتصاد ملی و منطقهای دارد. از کل کشت سیبزمینی استان همدان حدود 10,000 هکتار در شهرستانهای همدان و بهار با استفاده از ارقام زودرس بهاره بهصورت کشت اول در اسفندماه کشت شده و به مصرف تازهخوری کشور میرسد. حدود 14,000 هکتار از کشت سیبزمینی استان همدان در شهرستانهای کبودراهنگ، رزن، اسدآباد، فامنین، تویسرکان و نهاوند بهصورت کشت دوم از اواسط فصل بهار با هدف تولید بذر یا خوراکی انجام میشود (1).
تناوب زراعی یا تناوب کاشت به کشت گیاهان زراعی مختلف بهطور متوالی و با ترتیب مشخص در یک قطعه زمین خاص در طول زمان گفته میشود (شکل 1). اگر بهصورت مداوم و پیاپی در یک زمین طی چند سال یک نوع محصول کاشته شود، عناصر غذایی موجود در خاک کاهش مییابند و خاک دچار فرسایش شده و کیفیت آن پائین میآید. بهعلاوه مشکلاتی مانند: علفهای هرز، بیماریهای گیاهی و آفات افزایش خواهند داشت. بنابراین در کشاورزی جدید، تناوب با اهداف زیر اجرا میشود:
۱- حفظ و افزایش حاصلخیزی خاک و افزایش کمیت و کیفیت محصول
2- جلوگیری از فرسایش و زیاد شدن مواد سمی خاک، افزایش مواد آلی و حفظ ساختار خاک
3- کنترل علفهای هرز، آفات و بیماریهای گیاهی و کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی
4- برنامهریزی بهتر بهمنظور استفاده مناسب از منابع آب آبیاری طی کشت پائیزه و بهاره
بیماری نماتد سیستی سیبزمینی بهدلیل تغذیه یک کرم ریز و انگلی از ریشه این گیاه است که به نامهای مختلفی از جمله: سیست طلایی سیبزمینی، سیست زرد سیبزمینی، نماتد طلائی معروف است. این عامل بهعنوان مخربترین و خسارتزاترین عامل بیماریزای محصول سیبزمینی در دنیا محسوب میشود که میتواند تا 100% باعث خسارت شود (شکل 2). متوسط خسارت سالیانه جهانی نماتد به سیبزمینی حدود 9% تخمین زده شده است (4) که بسته به شرایط جغرافیایی و عدم کشت سیبزمینی در مزارع آلوده بسیار بالاتر از این مقدار میباشد. متأسفانه بهدلیل مراودات خارج از کنترل و غیر فنی سیبزمینی بذری و خوراکی از کشورهای آلوده و عدم رعایت تناوب زراعی و کشت ممتد سیبزمینی در مزارع کشت بهاره استان همدان، این بیماری وارد کشور ایران شده و براساس آخرین گزارشات (2)، بخشی از مزارع سیبزمینی شهرستانهای بهار و همدان در استان همدان آلوده بوده است. در صورت گسترش بیماری به استانهای مختلف، مبارزه با آن بسیار مشکل و گران بوده و علاوه بر آلودگیهای زیستمحیطی سالیانه میلیونها ریال هزینه صرف مبارزه با آن خواهد شد. بهدلیل ارزش اقتصادی محصول سیبزمینی و همچنین محدودیت منابع آب و خاک، کشاورزان اقدام به کشت پیدرپی سیبزمینی کرده و برای کاهش خسارت نماتد از انواع روشهای شیمیایی و کاربرد نماتدکشهای گرانقیمت استفاده میکنند که منجر به مشکلات زیستمحیطی و بهخطر افتادن سلامت غذایی میشود. از بهترین و مؤثرترین روشهای کنترل بیماری، استفاده از تناوب از بین گیاهان زراعی رایج منطقه میباشد.