1نویسنده مسئول، دانشیار جنگلداری، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران پست الکترونیک: moayeri@gau.ac.ir
2پژوهشگر توسعه روستایی و مسائل اجتماعی کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان، ایران.
چکیده
سابقه و هدف: رفتار گردشگران به عنوان یک شاخص کلیدی در مدیریت پارکهای جنگلی نقش تعیینکنندهای در پایداری اکوتوریسم همگام با طبیعت دارد. واکنشهای رفتاری متعددی از گردشگران باعث اثرات و پیامدهای منفی در طبیعت میشوند. یکی از مهمترین رفتارهای مخرب انسانی در پارکهای جنگلی، ایجاد و توسعه آتش است. بنابراین بررسی رفتارهای گردشگران در ایجاد آتش در جنگل به دلایل مختلف و اثرات ناشی از آن میتواند در برنامهریزیها و سیاستگذاریهای حفاظتی پارکهای جنگلی ضرورت پیدا کند. در همین راستا تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تحلیل رفتاری تفرجگران پارک جنگلی النگدره با تأکید بر ایجاد آتش و مصرف واریزههای درشت چوبی در شهرستان گرگان انجام شد. مواد و روشها: تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی بوده که به شیوۀ پیمایشی صورت پذیرفت. جامعه آماری شامل کلیۀ گردشگران مراجعهکننده به پارک جنگلی النگدره بودند که با استفاده از واریزههای چوبی اقدام به ایجاد آتش نمودند. 305 نفر به عنوان تعداد نمونه به شیوۀ تصادفی انتخاب شدند. پرسشنامۀ محققساخت ابزار اصلی سنجش تحقیق بود. به طوری که رفتار گردشگران در چهار بخش حفاظتی، مسئولیتپذیری، مدیریتی و زیباییشناختی نسبت به ایجاد آتش با 27 گویه و دلایل ایجاد آتش تفرجگران نیز با 9 گویه از طریق طیف پنج گزینهای لیکرت (خیلیمخالفم با ارزش عددی 1، مخالفم با ارزش عددی 2، تا حدودی موافقم با ارزش عددی 3، موافقم با ارزش عددی 4 و خیلیموافقم با ارزش عددی 5) مورد ارزیابی قرار گرفت. گویهها و مؤلفههای تحقیق بر اساس اسناد طرح پارک جنگلی مورد مطالعه و 25 مصاحبه فردی با کارشناسان و سازمانهای مردمنهاد زیستمحیطی استخراج شد. روایی پرسشنامه در ابتدا به شیوۀ محتوایی و صوری انجام شد. ضمن این که از دو شاخص روایی همگرا (AVE) و روایی واگرا (DV) از طریق معیار فورنل- لارکر برای تأیید روایی ابزار سنجش تحقیق استفاده شد. برای تعیین میزان پایایی نیز از سه شاخص ضریب آلفای کرونباخ، پایایی همگون و پایایی ترکیبی (CR) بهره گرفته شد. در مطالعه حاضر نتایج توصیفی با استفاده از نرمافزار SPSS26 استخراج و به منظور مدلسازی معادلات ساختاری از نرمافزار Smart PLS3 بهره گرفته شد. نتایج و یافتهها: نتایج به دست آمده از تحقیق نشان داد، تمایل به ایجاد آتش در پارک جنگلی مورد مطالعه توسط 1/54 درصد از گردشگران متوسط رو به زیاد به دست آمد. 8/55 درصد از آنها رفتار حفاظتی مناسبی نسبت به ایجاد آتش در پارک جنگلی مورد مطالعه داشتند. به طوری که سطح رفتارهای مسئولیتپذیری، مدیریتی و زیباییشناختی در حد ضعیف بود. مقادیر به دست آمده از R2 در مدلسازی معادلات ساختاری نشان داد که ابعاد رفتاری گردشگران در پارک جنگلی، 1/75 درصد از واکنشهای رفتاری ایجاد آتش در جنگل را پیشبینی کردند. یافتهها حاکی از آن است که، ضریب مسیرهای مشخص شده در مدل معادلات ساختاری معنیدار بوده و مقادیر t به دست آمدۀ بیشتر از 96/1 نشاندهندۀ برازش مناسب مدل در واکنشهای رفتاری گردشگران در ایجاد آتش در پارک جنگلی النگدره میباشد. بر این اساس قویترین روابط به رفتار حفاظتی در ایجاد آتش (010/0= ρ، 786/0- =β و 585/2=t) و ضعیفترین آن نیز به رفتار ترجیح زیباییشناختی به ایجاد آتش (010/0= ρ، 162/0- =β و 585/2=t) نسبت به واکنشهای رفتاری ایجاد آتش گردشگران در پارک جنگلی تعلق گرفت. نتیجهگیری: با توجه به اثرات و پیامدهای تخریبی ایجاد آتش توسط گردشگران در پارکهای جنگلی، تغییر در رفتار انسانها و سیستم مدیریتی همگام با طبیعت، میتوان رفتارهای مسئولانه و حفاظتی زیستمحیطی را در بین شهروندان بهبود بخشید. نتایج این مطالعه میتواند به برنامهریزی و سیاستگذاری مبتنی بر رفتار گردشگران، مدیران و مجریان پارکهای جنگلی در پیشگیری، آگاهیبخشی و کاهش تأثیرات مضر تفرجگران بر محیط طبیعی جنگلی یاری رساند.