2محقق، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج،
3International Center for Agricultural Research in the Dry Areas Jordan
4عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب
5عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان
6دفتر ترویج دانش و فناوری کشاورزی موسسه آموزش و ترویج، تهران، ایران
7استادیار پژوهش، بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، خرم
8کارشناس مرکز جهاد کشاورزی علی آباد الشتر
9مروج پهنه تولیدی مرکز جهاد کشاورزی علیآباد
10تسهیلگر جامعه محلی
چکیده
در قسمت اول مقاله با تعیین 53 واحد همگن مدیریتی خاک و آب در زیر حوضه هنام، بررسی رفتار فعلی بهرهبرداران و در نهایت تحلیل شکاف عملکرد آنها، زمینه شناخت چند بعدی وضعیت مدیریت خاک و آب اراضی کشاورزی فراهم شد و مشخص گردید که کارایی مصرف آب و کود در منطقه پایین است. براین اساس، بستههای مدیریت خاک و آب شامل مدیریت حاصلخیزی خاک، مدیریت آبیاری و جلوگیری از تخریب اراضی، برای هر واحد همگنتهیه شد. چگونگی تهیه و مراحل صحتسنجی بستههای مدیریتی موضوع این مقاله میباشد. برای این منظور، مرکز جهاد کشاورزی علیآباد لرستان به عنوان سکوی نوآوری و انتقال دانش و فناوری در نظر گرفته شد. سپس، با همکاری کارشناسان ملی، استانی و مروجان، یک نمایشگاه فناوری شامل مدیریت مصرف بهینه کودهای شیمیائی، آلی و زیستی و روشهای آبیاری، برگزار شد تا نتایج تحقیقات در مزارع کشاورزان، آزمون شود. این فناوریها با مشارکت محققین، مروجین و بخش اجرا در دو تیمار عرف کشاورز و تیمار تحقیقاتی در تناوب چغندر–گندم در مزارع داوطلبین اعمال شد. نتایج طرحهای آزمایشی نشان داد که میانگین تولید محصول گندم از 5 به 5/7 تن در هکتار و کارایی مصرف آب به میزان 13% افزایش یافت. نتایج بدست آمده در روز مزرعه که مصادف با زمان برداشت گندم بود، برای دیگر کشاورزان به نمایش گذاشته شد. با اثبات کارامدی نتایج در مزارع کشاورزان، بستههای مدیریت خاک و آب منطقه تهیه شد. با وجود برگزاری کارگاه برای بهرهبرداران، نتایج آن به دیگران تعمیم نیافت. بررسیها نشان داد که تعمیمپذیری افقی[1] بستههای مدیریت خاک و آب در واحدهای همگن مدیریتی زیرحوضه و افزایش متوسط تولید با رعایت اصول پایداری، به سه شکاف عملکرد، شکاف تحقیق و توسعه و شکاف زنجیره تولید وابسته است. از این رو، شرایط اساسی کاهش شکاف عملکرد در منطقه شامل آگاهی و انگیزهمند شدن بهرهبردار، توانمندی انجام توصیهها و فراهم بودن امکانات است؛ بنابراین، انجام پایلوتهای یکساله در عمل اثربخش نبوده و بایستی تداوم چندساله داشته باشد. در ادامه، ظرفیتسازی کارشناسان مروج آن منطقه و آشنایی آنها با مراحل مختلف تهیه واحدها، توصیهها و دستورالعملها انجام شد و کلیه اطلاعات در قالب رقومی و چاپی به جهاد کشاورزی علیآباد منتقل گردید. انتظار میرود با برپایی مزارع نمایشی بلندمدت و تامین کودها و سایر نهادهها با همکاری بخشهای دولتی و خصوصی، انتقال توصیهها به دیگر بهرهبرداران و تصمیمگیران زیرحوضه تسهیل شود.
1Member of the faculty Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization
2Researcher, Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension
3International Center for Agricultural Research in the Dry Areas Jordan
4Member of the faculty Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization
5Member of the faculty of Lorestan Agriculture and Natural Resources Research and Education Center
6Extension, Agricultural and Natural Resources Research Center of Lorestan, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khoramabad, Iran
7Assistant professor of soil and water research department, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Training Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khoramabad, Iran
8Extention of Aliabad Agricultural Jahad Center, Alashtar, Lorestan, Iran
9Extention of Aliabad Agricultural Jahad Center, Alashtar, Lorestan, Iran
10Local facilitator
چکیده [English]
In the first part of this paper, multi-dimensional understanding of the soil and water management of agricultural lands of Honam Sub-catchment was provided by determining the 53 homogeneous soil and water management units (HSWMUs), current behavior assessment of the farmers, and the yield gap analysis. It was found that efficiency of water and fertilizer consumption in the region was relatively low. Therefore, soil and water management packages including soil fertility management, irrigation management and land degradation prevention were prepared for each HSWMUs. The method of preparation and validation steps of management packages is the subject of this paper. To transfer the achieved knowledge and technology and to evaluate and validate the recommended packages, Aliabad Agricultural Jihad Center of Lorestan was selected as an innovation platform. Scaling-up was carried out by active cooperation of multi-level local to national experts to hold a technology exhibition including management of optimal use of chemical, organic and biological fertilizers, and irrigation methods to test the research results. To this end, the selected technologies and recommendations were implemented at volunteer farmers’ fields. The pilots were separated into two treatments of farmers' conventional practice and integrated recommendation in the beet-wheat rotation. The results of the best bet showed that, on average, crop production of winter wheat increased from 5 to 7.5 t/ha and water use efficiency improved by 13%. These results were displayed to other farmers on the field day, which matched up with the time of wheat harvest. By proofing the effectiveness of the results in the farmers' fields, the soil and water management packages of the region were prepared. Despite holding workshops for farmers, results were not scaled to others. We found that the out-scaling of soil and water management packages within HSWMUs and improvement of the average yield along with the principles of sustainability is rooted in three gaps: yield, research and development, and value chain gap. In other words, the awareness and motivation of the farmers, the ability to implement recommendations, and the availability of facilities are the basic conditions for filling crop yield gap in the region. Therefore, one-year pilots are not effective enough and should be continued for several years. Afterward, the capacity building of local extensions at the Soil and Water Research Institute (SWRI) was carried out to show the different stages of preparing HSWMUs, recommendations and instructions. All data were transferred to the innovation platform in digital and printed format. Receiving feedback and to continue scaling-out under spiral proses method, a number of farmers of HSWMUs who volunteered to test the recommended packages in their farms were selected, and the pilots was designed based on participatory research. It is expected that with the establishment of long-term demonstration farms and the provision of various requirements such as the existence of various fertilizers and other agricultural inputs by the collaboration of public and private sectors, the transfer of recommendations to other farmers as well as decision makers of the sub-basin is facilitated.
کلیدواژهها [English]
Recommended packages, Community capacity building, Collective action, Innovation platform, Demand-driven research
مراجع
اسدی، ع و م، شریفی. 1385. درآمدی بر ارزشیابی در ترویج کشاورزی، مبانی مفهومی، دستهبندیهای مفهومی و سویههای کاربردی. مجله جهاد شماره 273. مهر و آبان 1385
اسمعیلیزاد، ا، شکوری، ر، دواتگر، ن و کاری دولت آباد، ح. 1402. ارزیابی نقش ویژگیهای زیستی در کیفیت خاک زیرحوضه هنام استان لرستان. نشریه علمی زیستشناسی خاک، جلد 11، شماره 2، ص 115-137
امیدواری، س. 1395. بررسی وضعیت موجود تخریب و تهیه نقشههای ریسک تخریبپذیری اراضی در واحدهای کاری همگن در زیر حوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 50256، موسسه تحقیقات خاک و آب.
امیدواری، شهرام. 1398. ارائه شیوه های مدیریتی مناسب به منظور حفظ کیفیت خاک و جلوگیری از تخریب آن در زیرحوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 57032، موسسه تحقیقات خاک و آب.
بازرگان، کامبیز. 1399. ارائه توصیههای مدیریتی به منظور بهبود روشهای مدیریت حاصلخیزی (فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی) خاک به عنوان جزئی از مدیریت کلان کشاورزی در هر واحد کاری. گزارش نهایی شماره فروست 59175، موسسه تحقیقات خاک و آب.
بازرگان، کامبیز. تجزیه و تحلیل و تلفیق لایههای اطلاعاتی به منظور ارائه بسته های مدیریت بهینه خاک و آب در واحدهای کاری زیر حوزه هنام. 1401. گزارش نهایی شماره فروست 62893، موسسه تحقیقات خاک و آب.
بلالی محمد رضا، ثریا قاسمی. 1400. تحقیق برای توسعه: راهبردی برای تقویت اثربخشی تحقیقات، آموزش، ترویج و اجرا. فصلنامه اثربخشی بازتاب تات، ویژه نامه تحقیق برای توسعه. شماره 12 تابستان 1400، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.
پناهی، م.، ملاح، س.، غالبی، س.، امداد، م.ر. 1400 (الف). تعیین برنامة مناسب آبیاری گیاهان عمدة زراعی و باغی در شبکة سنتی آبیاری دشت هنام لرستان. مجله پژوهش آب ایران. 15 (1): 87-95.
پناهی، م.، ملاح، س.، و امداد، م.ر. 1400 (ب). بررسی و ارائه توصیه های فنی برای انتخاب روش آبیاری متناسب با وضعیت منابع خاک و آب با هدف ارتقاء بهره وری آب کشاورزی در منطقه هنام )استان لرستان تعیین برنامة مناسب آبیاری گیاهان عمدة زراعی و باغی در شبکة سنتی آبیاری دشت هنام لرستان. هفدهمین کنگره علوم خاک ایران و چهارمین همایش ملی مدیریت آب در مزرعه، کرج، 26 تا 28 مهر 1400. https://civilica.com/doc/1312585
پناهی، م. 1399. ارائه توصیه های مدیریت بهره برداری از آب متناسب با وضعیت منابع خاک و آب و نیاز گیاهان به منظور ارتقاء بهره وری آب در منطقه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 58080، موسسه تحقیقات خاک و آب.
جلالی، ا.ه.، ح. سالمی.1396. اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوری آب ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺳﯿﺐ زﻣﯿﻨﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد آن در ﻣﺰارع ﮐﺸﺎورزان ﭘﯿﺸﺮو (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی :ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﺮﯾﺪن اﺻﻔﻬﺎن). ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺮوﯾﺠﯽ ﻣدیریت اراضی. جلد 5. شماره 1.
حیدری، ک.، دانشور، م.، رحیمی مقدم، س.، نصرالهی، ع.ح .1402. برآورد خلأ عملکرد گندم آبی استان لرستان با استفاده از روش مدلسازی. بوم شناسی کشاورزی, -. doi: 10.22067/agry.2023.81319.1148
زاهد، م.، سلطانی، ا.، زینلی، ا.، ترابی، ب.، زند، ا.، عالیمقام، س.م. 1398. مدلسازی پتانسیل عملکرد و خلاء عملکرد گندم آبی در ایران. مجله تولید گیاهان زراعی12(3), 35-52. doi: 10.22069/ejcp.2019.15436.2150
صفاری، ح.، بلالی، م.ر.، رضاخانی، ل. 1398. تداوم پایلوت های تغذیه بهینه در مزارع کشاورزان ضمانت تغییر پایدار متوسط تولید محصولات کشاورزی. شانزدهمین کنگره علوم خاک ایران. 5 تا 7 شهریور ماه 1398. دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
غالبی، س و ملاح، س. 1398. بررسی وضعیت موجود تخصیص، مدیریت مصرف و بهره وری آب در واحدهای کاری همگن دشت هنام. گزارش نهایی شماره فروست 56766، موسسه تحقیقات خاک و آب.
مشیری، ف. 1399. تعیین وضعیت مدیریت حاصلخیزی خاک در واحد های کاری همگن درزیر حوزه هنام. گزارش نهایی شماره فروست 59300، موسسه تحقیقات خاک و آب.
ملاح، س.، غالبی، س.، امداد، م.ر.، و پناهی، م. 1400. ارزیابی شاخص هیدرومدول آبیاری بمنظور کاهش تاثیر تنش خشکی و مصرف بهینه آب در گیاهان عمده الگوی کشت اراضی دشت هنام. مجله تحقیقات علوم زراعی در مناطق خشک. 3(1): 15-24.
مهاجر میلانی، پ. 1389. گزارش نهایی پروژه "رهیافت مشارکتی برای ارزیابی چرخه عناصر غذایی در حوزه آبرز مرک و هنام از حوزه رودخانه کرخه". نشریه شماره 1538. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
منفرد، ن. 1390. ارزشیابی در ترویج. نشریه فنی سازمان جهاد کشاورزی بوشهر. مرکز مدارک علمی و کشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی