1دانشیار پژوهش، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
2استادیار پژوهش، بخش تحقیقات بیابان، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
3دانش آموخته دکتری بیابان زدایی، گروه علوم و مهندسی بیایان، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
چکیده
سابقه و هدف اکوسیستم جنگلی زاگرس در دو دهه اخیر مورد هجوم آفات و بیماریها بوده است. یکی از مؤثرترین اثرات تغییر اقلیم کاهش روزهای یخبندان بهویژه در اکوسیستمهای جنگلی بوده است. کاهش فراوانی شدت و مدت پدیده یخبندان زمستانگذرانی آفات را تسهیل و تلفات و مرگومیر را کم و طغیان آنها را تشدید میکند. در این تحقیق هدف آشکارسازی تغییرات شاخصهای سرد در محدوده حنگلهای زاگرس شمالی (مطالعه موردی آذربایجان غربی) است. آگاهی از میزان تغییرات روزهای یخبندان مدیران و برنامهریزان اکوسیستم جنگلی را به سمت راهکارهای بهتر سازگاری با تغییرات اقلیمی رهنمون میکند. مواد و روش ها در این تحقیق بهمنظور بررسی روند تغییرات شاخصهای یخبندان از بسته نرمافزار ClimPACT در محیطR استفاده شده است. شاخصهای مورد استفاده در این تحقیق توسط سازمان جهانی هواشناسی (WMO) و کمیسیون اقلیمشناسی (CCL) و تیم متخصص در مورد خطر آب و هوا و شاخصهای خاص اقلیمی (ETCRSCI) تهیه شده است که بهمنظور پایش، ارزیابی و آشکارسازی تغییر اقلیم در یک مکان یا منطقه کاربرد دارد. دادههای روزانه دمای حداقل، دمای حداکثر و بارش برای دوره آماری 1986 تا 2019 در ایستگاه پیرانشهر و دوره آماری 1988 تا 2019 در ایستگاه سردشت از سازمان هواشناسی کشور اخذ شد. دادهها به فرمت مورد نیاز برای ورود به مدلClimPACT آماده شد. بسته نرمافزاریClimPACT در محیط R اجرا و شاخصهای آشکارکننده تغییر اقلیم به عنوان خروجی مدل غربالگری شدند. شاخصهای سرد آشکارکننده رخداد تغییر اقلیم در محدوده سایتهای پایش زوال بلوط پیرانشهر و سردشت در استان آذربایجان غربی در زاگرس شمالی تفکیک شد: از بین آنها چهار شاخص دمایی سرد انتخاب شد؛ برای شاخص روزهای همراه با یخبندان، یخبندان شدید، یخبندان بسیارشدید و روز یخی تغییرات خط شیب روند، خطای شیب روند و معنیداری در محدوده آماری p-value=0.05 محاسبه و تغییرات برای تمام شاخصها در محیط نرمافزار R ترسیم و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج و یافته ها: بررسی شیب خط روند، خطای شیب روند و معنیداری تغییرات شاخص روزهای همراه با یخبندان در محدوده سایت پایش بلوط در پیرانشهر و سردشت نشان داد که این شاخص روند کاهشی و معنیدار داشته است. این شاخص در طول دوره آماری مورد مطالعه در پیرانشهر 48 روز و در سردشت 63 روز کاهش را نشان داد. تغییرات روند و معنیداری شاخص روزهای یخبندان شدید در محدوده سایتهای پایش در پیرانشهر و سردشت نشان داد که این شاخص روند کاهشی و معنیدار داشته است. این شاخص در طول دوره آماری مورد مطالعه در پیرانشهر 38 روز و در سردشت 56 روز کاهش داشته است. بررسی شیب خط روند، خطای شیب روند و معنیداری تغییرات شاخص روزهای یخبندان بسیار شدید در محدوده سایتهای پایش در پیرانشهر روند کاهشی و معنیدار و در سردشت روند افزایشی و معنیداری را نشان داد. تغییرات روند و معنیداری شاخص روزهای یخی در محدوده سایتهای پایش در پیرانشهر روند کاهشی و غیرمعنیدار و در محدوده سایتهای پایش سردشت روند کاهشی و معنیدار را نشان داد.
نتیجه گیری یکی از مهمترین چالشهای محیطهای طبیعی ایران امروزه زوال جنگلهای بلوط زاگرس است؛ عوامل متعددی در زوال این بومسازگان طبیعی مؤثر بوده و هست، اما عوامل اقلیمی را بهدلیل مساعد کردن سایر عوامل و شرایط زوال، میتوان بهعنوان مهمترین عامل در نظر گرفت. شاخصهای سرد اقلیمی در منطقه جنگلهای پیرانشهر و سردشت دارای روند کاهشی و معنیدار بود. این روند کاهشی نشان میدهد که محدودیت زمستانگذرانی بسیاری از آفات و بیماریها کم شده و زمینه برای رشد آفات و بیماریها همزمان با فراهم بودن سایر شرایط، مهیا شده است. با توجه به روند افزایش دما در سالهای آتی این روند کاهشی ادامه و زمینه برای تنشهای دمایی و رطوبتی و درنتیجه رشد و طغیان بیشتر آفات و بیماریها فراهم می شود. جنگلهای زاگرس بهویژه درختان بلوط اهمیت بسزایی در پوشش منابع طبیعی، ذخیره آب زیرزمینی، کاهش اثرات و کند شدن تغییرات اقلیمی دارد، بنابراین باید با استفاده از همه توان علمی، فنی، مدیریتی و اجرایی در راستای حفظ این منابع طبیعی تلاش کرد.
1Associate Professor, Research institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
2Assistant Professor, Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
3Department of Desert Sciences, Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, Kashan University, Kashan, Iran.
چکیده [English]
.
کلیدواژهها [English]
climate change, ice day, wintering, outbreak of pests and diseases, frost