سیب زمینی رقم "تکتا"، با پتانسیل عملکرد بالا، متوسط دیر رس و مناسب کشت بهاره

رقم "تکتا" از انتخاب بین 8 جمعیت اصلاحی در سال 1390 از تلاقی رقم ­های ساتینا، لوتسا، کایزر و ساوالان در گلخانه ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل انتخاب شده است. در اسفندماه سال 1390، تعداد 3955 بذر حقیقی برای انتخاب تک ­بوته در گلخانه کشت شدند. در اوایل خردادماه سال 1391، پس از آن‌که نشاءها به مرحله 3 تا 5 برگی رسیدند، به مزرعه اصلی منتقل شدند. تعداد 381  تک‌بوته در مزرعه براساس صفات تعداد غده بیش از 6 عدد در بوته، عمق چشم سطحی، غده­ های یکنواخت و استولون کوتاه انتخاب شدند. در سال 1392، از بین 381 کلون، تعداد 104 کلون براساس صفات عملکرد تک­ بوته، غده ­های یکنواخت، رنگ گوشت زرد و زرد روشن، استولون کوتاه و عمق چشم سطحی تا متوسط انتخاب شدند. در سال 1393، تعداد 104 کلون انتخابی بررسی و تعداد 31 کلون که عملکرد غده قابل فروش آن‌ها در حد شاهد (رقم ­های آگریا، کایزر، ساوالان و ساتینا) و یا بالاتر بودند و سایر صفات آن‌ها نیز قابل قبول بود، برای آزمایش پیشرفته انتخاب شدند. در سال 1394، تعداد 31 کلون انتخابی با رقم آگریا (شاهد) و رقم کایزر (شاهد) از نظر صفات کمی و کیفی در سه منطقه کرج، اردبیل و همدان بررسی و تعداد 13 کلون برتر انتخاب شد. طی سال­های 1395 و 1396، تعداد 13 کلون سیب‌زمینی انتخابی در پنج منطقه (کرج، اردبیل، همدان، مشهد و اصفهان) در قالب آزمایش سازگاری و تعیین ارزش زراعی بررسی و از میان این 13 کلون، رقم تکتا با عملکرد غده قابل فروش بالا (32/45 تن در هکتار) انتخاب شد. در کشت بهاره این رقم نسبت به میانگین شاهدها در کرج 7 درصد، اردبیل 20 درصد، مشهد 5 درصد، همدان 6 درصد، اصفهان 7 درصد و به‌طور میانگین در کلیه مکان ­ها، 8 درصد افزایش عملکرد غده داشت. این رقم، دارای عملکرد غده بالا، رنگ گوشت زرد روشن، رنگ پوست کرمی مایل به صورتی، شکل غده بیضی مایل به گرد (شکل 1)، رنگ سرخ‌شده شفاف (خوش‌رنگ) (شکل 2)، بافت نسبتاً نرم، خوش طعم، ماده خشک 83/19 درصد، عمق چشم سطحی، سیاه شدن رنگ گوشت غده کم، بدون زنگ داخلی غده، بدون حفره ­ای شدن غده و بدون شکاف­ های رشد، دوره خواب 100 روز، دوره رشد 107 روز و متوسط ­رس بود. براساس نتایج روش ­های پایداری، رقم تکتا (کلون 901675) دارای بیش‌ترین پایداری عملکرد غده بود. در سال 1398، رقم تکتا و رقم­ های آگریا و ساوالان در منطقه اردبیل در فصل بهار (دهه اول اردیبهشت) کشت و بررسی شدند. عملکرد غده قابل فروش رقم تکتا در آزمایش تحقیقی ـ ترویجی در شرایط منطقه اردبیل به مقدار 46 تن در هکتار، رقم آگریا (شاهد) 31 تن در هکتار و رقم ساوالان (شاهد) 33 تن در هکتار بود. اختلاف عملکرد غده این رقم نسبت به رقم آگریا (شاهد)، 15 تن در هکتار (افزایش 32 درصدی) و رقم ساوالان (شاهد)، 13 تن در هکتار (افزایش 28 درصدی) بود. این رقم نسبت به ویروس­های وای سیب‌زمینی (PVY)، ایکس سیب‌زمینی (PVX) و اس سیب‌زمینی (PVS) حساس و نسبت به ویروس آ سیب ­زمینی (PVA) مقاوم و نسبت به بیماری­ های رایزوکتونیا و اسکب باکتریایی، نیمه­ مقاوم تشخیص داده شد. این کلون در سال 1400 توسط کمیته معرفی رقم سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تأیید و با نام رقم "تکتا" نامگذاری شد. بنابراین با توجه به عملکرد قابل توجه و سازگاری مناسب در مناطق مختلف کشت بهاره، امکان گسترش سطح کشت آن در صورت داشتن برنامه ترویجی و توسعه­ ای دور از انتظار نمی­ باشد. مشخصات زراعی رقم سیب­ زمینی تکتا در جدول 1 نشان داده شده است.

براساس آخرین آمار فائو در سال 2021، ایران در بین کشورهای دنیا از نظر میزان تولید سیب‌زمینی رتبه سیزدهم را داشت (6). براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال 1398، سطح زیرکشت سیب ­زمینی کشور، حدود 143 هزار هکتار با تولید حدود 5 میلیون تن و میانگین تولید حدود 37 تن در هکتار بود (1). معرفی رقم­های جدید پرمحصول، متحمل به تنش‌های محیطی و مناسب برای صنعت فرآوری و کنسروی از اهداف به ­نژادی سیب ­زمینی کشور می‌باشد. اصلاح رقم ­های دارای عملکرد بالا، کیفیت خوب برای مصارف مختلف و متحمل به تنش ­های زنده و غیر زنده چه از نظر اقتصادی و چه از نظر سلامت، نقش به‌سزایی در زندگی مردم و جامعه ایفا می ­کند. ایران تا سال 1399، دارای پنج رقم به نام ­های ساوالان، خاوران، جاوید، آتوسا و آنوشا بود و بقیه رقم ­های سیب ­زمینی موجود در کشور وارداتی و توسط شرکت­ های خصوصی اروپایی اصلاح شده ­اند. شرایط آب و هوایی مناطق سیب ­زمینی کاری در کشور در بسیاری از موارد متفاوت با مناطق اصلاح رقم ­های وارداتی می ­باشد. این وضعیت باعث شده تا رقم ­ها نتوانند پتانسیل واقعی خود را نشان دهند و به برخی از عوامل خسارت­ زای شایع در کشور، حساسیت نشان دهند. برای جلوگیری از مشکلات ذکر شده، اصلاح رقم­ های داخلی پرپتانسیل، با کیفیت مناسب و متحمل به تنش ­های محیطی ضروری می­ باشد. رقم "تکتا" با داشتن ویژگی­ ها و خصوصیات مهم، در آینده می­ تواند در کشت بهاره سیب‌زمینی کشور یکی از رقم­ های موفق باشد.