افزایش قیمت نهادههای کشاورزی و بویژه کودهای شیمیایی در سالهای اخیر، تولید محصولات کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده است. با بروز این وضعیت استفاده بیرویه از کودهای شیمیایی برای تولید هر چه بیشتر فاقد توجیه اقتصادی و زیست محیطی است. بدیهی است مخاطرات زیست محیطی ناشی از مصرف این کودها، تخریب و تراکم خاکها و کاهش مقدار ماده آلی خاک نیز نقش مهمی در این رویکرد داشته است. ایده بازگشت به طبیعت و استفاده کمتر از کودها و سموم شیمیایی و تمایل فزاینده مردم به استفاده از محصولات ارگانیک سبب توجه بیش از پیش به استفاده از کودهای زیستی شده است. در ایران نیز به دنبال تغییرات جهانی اقتصاد کود و لزوم توجه به سلامت خاک، محصول و جامعه سبب توجه جدیتر به کودهای زیستی شده است. تولید و مصرف کودهای زیستی در ایران از حدود یک دهه پیش آغاز شده است و آنچه مسلم است در قیاس با گذشته جایگاه این کودها امروزه در کشور ارتقای فراوانی یافته است و در این مسیر فراز و نشیبهای زیادی به خود دیده است. با این حال کماکان بحث و جدلهای علمی و اجرایی در خصوص جنبههای مختلف این کودها وجود دارد. سیستم آموزش دانشگاهی در کشور فاقد سرفصلهای لازم در زمینه کودهای زیستی است و بخش تحقیقات نیز راهبردهای مورد نیاز برای بسط و توسعه کاربرد این مواد را ندارد. از طرف دیگر عمده تولید کنندگان کودهای زیستی فاقد واحد تحقیق و توسعه هستند که این امر کیفیت فرآوردههای تولیدی را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد. عدم وجود نهادهای نظارت بر کیفیت سبب شده است تا مالکیت و حقوق معنوی تولید کنندگان تحت الشعاع جنبه های دیگر قرار گیرد. در طی سالهایی که یارانههای هنگفتی برای فراهم نمودن کودهای شیمیایی و عرضه آنها با قیمت اندک به کشاورزان صرف میشد، مجال و باور کافی برای شناساندن چهره واقعی کودهای زیستی در کشور بوجود نیامد. بسیاری از کودهای زیستی که در طی این سالها معرفی شدند با وجود گذراندن تمامی مراحل تحقیق، توسعه و تجاریسازی سرانجامی جز شکست و فراموشی نداشتند. معضلات و تنگناهای مربوط به تدارک یارانهها در سال جاری به یکباره نگاهها را به سمت تنها گزینه پیش رو یعنی کودهای زیستی معطوف ساخته به طوری که در مصوبه شماره 90765/ت42963ن مورخ 24/4/1388 هیأت محترم وزیران مقرر شده است که به منظور توسعه و حمایت از کودهای زیستی و آلی تا سقف 10 درصد از یارانه کودهای شیمیایی به این منظور اختصاص یابد. بدیهی است هر دو رویکرد یعنی به حاشیه راندن این کودها و یا توجه بیش از حد لازم به آنها که به بهای حذف اجباری کودهای شیمیایی تمام خواهد شد غیرکارشناسی بوده و نمیتواند متضمن تولید محصول کافی و سالم باشد. در این خصوص بنظر میرسد افزایش مصرف تدریجی کودهای زیستی که از کیفیت لازم برخوردارند در کنار مصرف معقولانه انواع شیمیایی میتواند راهگشا باشد. این مقاله به بررسی جامع وضعیت کودهای زیستی در ایران و چالشهای پیش روی آن از جنبههای تحقیقی، آموزشی، تولید، کیفیت، مالکیت معنوی میپردازد.
Biofertilizers in Iran: Opportunities and Challenges
نویسندگان [English]
H. Asadi Rahmani؛ K. Khavazi؛ A. Asgharzadeh؛ FARHAD REJALI؛ Mitra Afshari Aliabad
Scientific Board at Soil and Water Research Institute, Karaj, Iran
چکیده [English]
Increase in the price of agricultural inputs, especially chemical fertilizers, has influenced agricultural production in recent years. Thus, overuse of fertilizers, which is utilization of large amounts of fertilizers, has no economic and environmental justification. Environmental hazards of chemical fertilizers, including degradation and compaction of soils and declining soil organic matter, have also important role in this trend. The idea of green revolution and minimum utilization of chemical fertilizers and pesticides and the increasing social attitude toward consumption of “organic” products have led to increasing interest in biofertilizers. Global changes in fertilizer economy and the necessity of paying attention to soil, crop, and public health have also placed biofertilizers in focus. Production of biofertilizers in Iran began a decade ago and although there is now a good condition for biofertilizers, it has experienced much fluctuation. However, there are scientific and executive challenges regarding different aspects of biofertilizers. Academic education here still lacks a clear stance on the subject and the research section does not have a road map for expanding the use of biofertilizers. On the other hand, most of the national biofertilizer producers are suffering from lack of Research and Development section and this negatively affects the quality of their products. Also, intellectual property right of producers has been influenced by lack of quality inspection agencies. While for many years there was huge governmental subsidy for chemical fertilizers, there was little opportunity for biofertilizers to be adequately introduced in the country. Most of the biofertilizers introduced during those years have faced different problems in spite of passing all steps of research, development and commercialization. However, lately, when providing subsidies for chemical fertilizers was limited, biofertilizers became more in focus. According to the governmental legislation N42963t/90765, 10 percent of the subsidies for chemical fertilizers is to be allocated to biofertilizers for more support and promotion of their use. Obviously, both approaches i.e. neglecting biofertizers or excessive promotion and attention are not wise and may not lead to a sustainable production. It seems that the best approach is to gradually increase the use of proper types of biofertilizers. This paper discusses the conditions of biofertilizers in Iran and its challenges from point of view of research, training, production, quality, and intellectual property right.
کلیدواژهها [English]
Fertilizer subsidy, Environment, Intellectual property right
اسدی رحمانی، ه.، ک. خاوازی، ا. اصغرزاده و ف. رجالی. 1384. کودهای بیولوژیک، مکمل یا جایگزین کودهای شیمیایی. ضرورت تولید صنعتی کودهای بیولوژیک در کشور (مجموعه مقالات). تدوین کنندگان: خاوازی، ک.، ه. اسدی رحمانی و م.ج. ملکوتی. ص 41-32، انتشارات سنا، تهران، ایران.
اسدی رحمانی، ه.، ا. اصغرزاده، ک. خاوازی، ف. رجالی و غ. ثواقبی. 1386. حاصلخیزی بیولوژیک خاک (ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.ملکوتی م. و ع. ح. ریاضی همدانی. 1370. کودها و حاصلخیزی خاک (ترجمه). مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ایران.
بی نام. 1371. مجموعه مقالات سومین کنگره علوم خاک ایران. کرج، ایران.
بی نام. 1373. مجموعه مقالات چهارمین کنگره علوم خاک ایران. اصفهان، ایران.
بی نام. 1375. مجموعه مقالات پنجمین کنگره علوم خاک ایران. کرج، ایران.
بی نام. 1378. مجموعه مقالات ششمین کنگره علوم خاک ایران. مشهد، ایران.
بی نام. 1380. مجموعه مقالات هفتمین کنگره علوم خاک ایران. شهرکرد، ایران.
بی نام. 1382. مجموعه مقالات هشتمین کنگره علوم خاک ایران. رشت، ایران.
بی نام. 1384. مجموعه مقالات نهمین کنگره علوم خاک ایران. کرج، ایران.
بی نام. 1386. مجموعه مقالات دهمین کنگره علوم خاک ایران. کرج، ایران.
بی نام. 1388. مجموعه مقالات یازدهمین کنگره علوم خاک ایران. گرگان، ایران.
بی نام. 1383. اهم دستاوردهای موسسه تحقیقات خاک و آب در برنامه دوم و سوم توسعه. موسسه تحقیقات خاک و آب، تهران، ایران.
صالح راستین، ن. 1357. بیولوژی خاک. انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ایران.
صالح راستین، ن. 1380. کودهای بیولوژیک و نقش آنها در در راستای نیل به کشاورزی پایدار. ضرورت تولید صنعتی کودهای بیولوژیک در کشور (مجموعه مقالات). تدوین کنندگان: خاوازی، ک. و م.ج. ملکوتی. ص 54-1، مرکز نشر آموزش کشاورزی، کرج، ایران.
صالح راستین، ن. 1384. مدیریت پایدار از دیدگاه بیولوژی خاک. ضرورت تولید صنعتی کودهای بیولوژیک در کشور (مجموعه مقالات). تدوین کنندگان: خاوازی، ک.، ه. اسدی رحمانی و م.ج. ملکوتی. ص 31-5، انتشارات سنا، تهران، ایران.
علی اصغرزاده، ن. 1379. فراوانی و پراکنش قارچهای میکوریز آربسکولار در خاکهای شور دشت تبریز و اثر تلقیح آنها در افزایش تحمل به شوری پیاز و جو. پایان نامه دکتری خاکشناسی دانشگاه تهران.
مرشدی، ع. 1382. مروری بر تولید و مصرف جهانی کود. مجله نهاده، شماره 7، صفحه 26-22.