دانشیار گروه علوم و مهندسی آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
چکیده
امروزه صنعت گردشگری به‌عنوان اقتصاد پنهان برای تمام کشورها از ضروریات جدی برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی مطرح است. این اقتصاد به علت عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد و ایجاد اشتغال بالا نسبت به صنایع دیگر موردتوجه کشورها به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه است. زمین‌گردشگری ( ژئوتوریسم ) یا همان جاذبه پدیده‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیکی در حوزه‌های آبخیز دارای قابلیت گردشگری است. توسعه گردشگری طبیعت‌محور دارای کارکردهای متعددی برای جوامع محلی و آبخیز نشینان بوده که ازجمله راه‌کارهای مناسب برای مقابله با معضل معیشت و بیکاری است. در غالب موارد این ظرفیت اقتصادی و اجتماعی برای آمایش سرزمین در حوزه آبخیز مورد توجه جدی قرار نگرفته و به عبارت دیگر این ثروت ملی و میراث طبیعی در حوزه‌های آبخیز ایران به‌عنوان عامل توسعه پایدار لحاظ نگردیده است. شناسایی پتانسیل ژئوتوریسم در قالب ژئوپارک برای حوزه های آبخیزی که از تنوع زمین‌شناسی برخوردارند، میتواند در آمایش سرزمین این مناطق نقش اساسی ایفا نماید. در صورت وجود ژئوپارک، میراث تاریخی و فرهنگی حوزه‌های آبخیز باعث افزایش پتانسیل ژئوتوتوریسم در ژئوپارکها می‌شود. در این مناطق با جلب مشارکت جوامع محلی و آبخیزنشینان و تولیدات بومی از قبیل صنایع‌دستی و محصولات مرتعی و جنگلی، گسترش عدالت اقتصادی یا اجتماعی در حوزه‌های آبخیز تحقق می‌یابد. دراین صورت کمک مؤثری به آمایش سرزمین و مدیریت جامع در حوزه آبخیز می‌شود. ژئوتوریسم رهیافت جدیدی در مدیریت حوزه آبخیز از نظر اقتصادی واجتماعی بوده که علی رغم تاکید یونسکو، تاکنون مورد توجه آبخیز داران قرار نگرفته است. در مقاله حاضر نقش ژئوتوریسم وژئوپارک درآمایش سرزمین حوزهآبخیز، توسعه گردشگری، و نیز مسایل اقتصادی و اجتماعی حاصل از آن بر زندگی و معیشت آبخیزنشینان بررسی و تحلیل می گردد.
Geotourism and Geoparks: A New Strategy for Land Use Planning and Management within Watersheds
نویسندگان [English]
Ghorban VahabzadahKbriya
Associate Professor, Department of Watershed Management, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources
چکیده [English]
Tourism as an underlying economic activity is nowadays considered to be a vital part of the socio-economic programs in every nation. Thanks to its low investment requirements and high potential for job creation, it is more important than other economic sectors, especially in developing countries. Geotourism, defined as tourist attractions of geological and geomorphological phenomena in watersheds, offers a great potential for the tourism economy. The development of nature-based tourism serves a variety of functions for local communities and watershed residents that involve appropriate solutions to problems of livelihood and unemployment in such communities. In most cases, this socio-economic potential for land management in watersheds has been ignored, thereby failing to consider this valuable national wealth and natural heritage in the Iranian watersheds as a component of sustainable development. Indeed, recognition of the potential of geotourism realized in the form of geoparks in watersheds that enjoy a vast geological diversity can play a key role in land management in these areas. Once established, geoparks will embody the historical and cultural heritage of watersheds and will enhance the potential development of geotourism. Thus, economic or social justice in watersheds will be achieved through participation of local communities and stakeholders who market their local products including handicrafts as well as rangeland and forest products. These prospects will ultimately help land use planning and integrated watershed management in these areas. Geotourism is a new approach in watershed management from asocio-economic point of view which unfortunately despite UNESCOs emphasis has not been sufficiently considered by watershed experts. In this paper, the role of geotourism and geoparks on land use planning of watershed, tourism development as well as life and livelihood of watershed residents and socio-economic issues is investigated.
کلیدواژه‌ها [English]
Integrated management, Tourism, Sustainable development approach, Watershed potentials
مراجع
اسلامفرد، ف. علیزاده م. ر. علمالهدی م. ع. و فرحی ف. 1394. ارزیابی توانمندی‌های ژئومورفوتوریسمی لندفرمها با مدل پرالونگ (مطالعه موردی: منطقه پنج دانگ ساری). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5(18): 168-153.
امیدزاده، ه. یاری، ا. و روشنعلی م. 1393. ارزیابی توانمندیها و اولویتهای ژئومورفوتوریستی با استفاده از روش پرالونگ (مطالعه موردی: استان لرستان). دو فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشهای بومشناسی شهری، 5(9): 28-9.
اولادی قادیکلایی، ج. 1385. مقدمهایی بر طبیعت‌گردی، انتشارات دانشگاه مازندارن، 382.
بدری کللو، جدیدی، ر. و امری کاظمی، ع.ر. 1396. ژئوپارکها، رهیافتی نوین در آمایش سرزمین. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
بلوچی م. و باقریان س. 1393. بررسی ویژگیهای ژئومورفیک منطقه تفتان و نقش آن‌ها در توسعه توریسم با استفاده ازمدل پرالونگ. فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری، 4(13): 98-79.
پرورش، ح. دهقانی، م. و نوحه گر، ا. 1389. مقایسه روش آمایش فیزیکی(ژئومورفولوژی) و روش آمایش سرزمین جهت ارزیابی اکولوژیکی حوزه آبخیز نسا در استان هرمزگان. آمایش سرزمین، 2(2): 50-27.
خنیفر، ح. 1389. درآمدی بر مفهوم آمایش سرزمین وکاربردهای آن در ایران. آمایش سرزمین، 2(2): 26-5.
جدیدی، ر. کریمزادگان،ح.و بدری، ن. 1396. نقش ژئوپارکها در ملاحظات گردشگری آمایش سرزمین مطالعه موردی : ایجاد ژئوپارک در لرستان. علوم زمین، 106 (27): 192-179.
روستایی، ش. و بهرامی ز. 1392. ارزیابی توانمندی‌های ژئوتوریستی تالابهای پل‌دختر به روش پرالونگ. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، 9: 82-69.
شریفیپور، ر. و مخدوم، م. 1383. آمایش سرزمین حوزه آبخیز کبار- کهک قم با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی. محیط شناسی، 30-(34)-504: 96-89.
قنبری، ی. 1396. برنامهریزی توسعه پایدار گردشگری با تاکید بر خانههای اکولوژیکی ( مطالعهموردی: بخش هنزا) برنامه ریزی توسعه کالبدی. 2(2): 109-93.
قنواتی، ع. ا. کرم ا. و فخاری س. 1391. مروری بر روند تحولات ژئوتوریسم و مدل‌های مورداستفاده آن در ایران. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 9(2): 93-77.
علیزاده، م. رحیمی،م. فراگردی، ز. و افراسیابی، ف. 1398. ارزیابی ژئوسایتهای خلخال در راستای توسعه پایدار گردشگری. فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا( برنامه ریزی منطقه ای). 10 (1): 91-81.
کریمپور، ریحان، م. ناصری ،ح. ودانش، ع. 1398. امکان‌سنجی پتانسیلهای اکوتوریسم و ژئوتوریسم و تأثیر آن بر افزایش توان اقتصادی مردم بومی مناطق بیابانی (مطالعه موردی: منطقه جنوب گرمسار) .فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا( برنامه ریزی منطقه ای).9 (3): 433-421.
کامیابی س. و ترحمی ا. 1395. شناخت و ارزیابی جاذبههای طبیعی منطقه گردشگری رودبارک با استفاده از روش پرالونگ. مجله علوم جغرافیایی، 12(24): 93-76.
کریمیان، ر. پیامنی، ک. اونق، م. 1387. برنامه مدیریت حوزه آبخیز کوهدشت با استفاده از آمایش سرزمین. مجله علوم کشاورزی ومنابع طبیعی، 15(2): 1952-183.
لطفی، ح. و رشیدی، م. 1393. تحلیل و رتبهبندی استانهای کشور ایران ازنظر ظرفیتهای راهبردی سر زمینی. آمایش محیط، 27: 165-143.
محبتی، م. روستا ،ح. ویسی، ر و احمدی، س. 1397. راهبردهای توسعه ژئوتوریسم، مورد: غار نمکی قشم. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال هفتم ،شماره بیست وهفت
محمدی عراق، آ،. نکوییصدری ، ب،. هاشمی، س.س.، و بیاناتی، ع. 1399. شناسایی و ارزیابی میراث زمین‌شناسی پیرامون سایت میراث جهانی تخت سلیمان به‌منظور تاسیس ژئوپارک پیشنهادی تخت سلیمان در آذربایجان. علوم زمین، 25 (99): 132-123.
مختاری د. 1394. ژئوتوریسم، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تبریز.
مقصودی ،م. و شمسیپور، ع. 1390. پتانسیل سنجی مناطق بهینهی ژئومورفوتوریسم (مطالعه موردی: منطقه مرنجاب در جنوب دریاچه نمک). پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 77: 19-1.
مقصودی، م. و عرب عامری، ع. ر. 1396. ارزیابی کمی ژئوسایتهای نمکی استان سمنان با روشهای بریلها و پرالونگ با تاکید بر ژئوسایتهای غرب استان. پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 49(2): 258-241.
ممیز ،آ. عباسی، م. و قاسمی، ع. 1392. توسعه فرصت‌های شغلی در حوزه زمین‌گردشگری(ژئوتوریسم) نمونه مورد مطالعه: منطقه جلفا. چشم انداز جغرافیایی(مطالعات انسانی)، 8(22): 67-56. میرچولی، ف.، و صادقی، س.ح.ر. 1397. تحلیل مقایسهایی مفاهیم سلامت و پایداری حوزه آبخیز (یاد داشت فنی). آب و توسعه پایدار، 5(2): 168-163.
نادریفر ح. ر. 1395. ارزیابی عیار ژئومورفوتوریستی حوضه آبخیز سیاهرود با استفاده از مدل پرالونگ. پایاننامه کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز:98.
نهتانی م. 1395. تعیین پتانسیل اکوتوریسم با استفاده از روش SWOT (مطالعه موردی: حوزه آبخیز شش رودبار). پایاننامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، 87.
نکویی صدری ،ب. 1393. مبانی زمین‌گردشگری با تاکید بر ایران اتنشارات سمت، 210.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. 1394. برنامه درسی دوره کارشناسی رشته مهندسی طبیعت
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری . 1394. برنامه درسی دوره های کارشناسی ارشد و دکتری رشته علوم و مهندسی آبخیز .
Jablonska J. Timcak G. M. and Lenka P.2009. Geotourism and water quality of river Hornad. Acta Montanistica Slovaca 14(3): 213-220.
H, Mitteaback.R, and Weiskopt.K. 2009. Intellected and emotion: water and geotourism in the elsenwarzen geopark. New challenges with geotourism. Proceedings of the Viii European geoparks conference. Idanha-a-nova, 14-16 September (Portugal): 51-55.
Neda T. F., Coelho, C and Costa .C. 2011. Geotourism and geoparks as novel strategies for socio- economic .International Journal of Tourism Research13:68-81.
Newsome D. and Dowling R. 2006. The scope and nature of geotourism. Geotourism. Oxford, Burlington, Butterworth-Heineman. 3-25
Newsome D. and Dowling, R. 2010. Geotourism: The Tourism of geology and land_scape, _Published_by_Goodfellow_Publishers_Limited, Woodeaton, Oxford, OX3 9TJ:245.
D. 2009. The use of web-based dynamic maps in the promotion of the Titel Loess Plateau (Vojvodina, Serbia), a potential geotourism destination. Geographia Pannonica, 13(3): 78-84. DOI: 10.5937/GeoPan0903078V.
N.C. 2009. Geotourism development in the Lesvos petrified forest geopark. New challenges with geotourism. Proceedings of the Viii European geoparks coference.Idanha-a-nova, 14-16 September (Portugal): 93-97.
