1استادیار پژوهش، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
2استادیار پژوهشی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران.
3بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران.
4مربی پژوهش، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
5استادیار پژوهشی بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران
چکیده
به منظور بهرهوریبهینهاز آب در کشاورزی، دانستن میزان نشت آب از کانالها ضروری است. در این پژوهش، ارزیابی کانالهای خاکی و کانالتهای شبکههای آبیاری و زهکشی استان خوزستان با محاسبه راندمان انتقال آب و تلفات نشت انجام شد. در این رابطه، تعداد30 کانال در شبکههای اصلی آبیاری و زهکشی استان خوزستان شامل:کارون بزرگ، شمال خوزستان، کرخه، شاوور، زهره، جراحی و کانالهای تحت مدیریت کشاورزان مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. تعداد 17 کانالت و شش کانال خاکی در شبکههای آبیاری از درجات سه و چهار بوده و همچنین یک کانالت و شش کانال خاکی تحت مدیریت کشاورز قرار داشت.دامنه تغییرات راندمان انتقال در کانالتها از 9/38% در شهرستان رامشیر تا 7/99% در شهرستان شوشتر و در کانالهای خاکی از 9/46% در شهرستان باغملک تا 3/89% در شهرستان شوش در نوسان بود. مقایسه میانگین شاخصهای اندازهگیری و محاسبه شده با آزمونt نشان داد کهمقدار تلفات در هر کیلومتر طول کانال خاکی با مقدار 7/3017 مترمکعب در روز نسبت به کانالتها با مقدار 2/2166 مترمکعب در روز اختلاف معنیداری نداشت.نتایج ضرایب همبستگی پیرسون نشان دادکه همبستگی منفی و معنیداری در سطح یک درصد بین راندمان انتقال با مقدار تلفات در هر کیلومتر طول کانال و نیز بین میزان تلفات با دبی ورودی در هر کیلومتر کانال وجود دارد. 7/16% از کل کانالتهای مورد بررسی، راندمان انتقال کمتر از 8/67% (بین 9/38% تا 8/67%) داشتند، در حالی که در 50 % کانالهای خاکی، راندمان انتقال کمتر از 6/68% بود.میزان کم تلفات آب در نیمی از کانالتها و زیاد بودن بیش از حد تلفات در 11% کانالتها که حتی از تلفات آب در کانالهای خاکی هم بیشتر بود، ضرورت توجه هر چه بیشتر به مدیریت بهینه استفاده از کانالتها را نمایان میسازد. این مدیریت، هم در مراحل طراحی و ساخت این سازه و هم در مراحل نصب و قرارگیری در اراضی کشاورزی باید مدنظر قرار گیرد. همچنین باید به واشرهای آب بندی و دیگر تجهیزات مناسب جلوگیری از نشت آب توجه ویژه شود.
2Agricultural Engineering Research Department, Khuzestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center
3Agricultural Engineering Research Department, Khuzestan Agricultural and Natural
4Member of Scientific Board of Agricultural Engineering Research Department, Khuzestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Ahwaz, Iran
5Research Assistant Professor of Soil and Water Research Department, Khuzestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ahvaz, Iran
چکیده [English]
In order to optimize the efficiency of water in agriculture, it is necessary to know the extent of water leakage in the lined canals. In this study, water conveyance efficiency and seepage/leakage losses were determined to evaluate earth and concrete lined channels in Khuzestan irrigation networks. The result of this assessment was to identify the problems of management and damages in these channels. Thirty channels were studied and evaluated in the main irrigation and drainage networks of Khuzestan province, including Karun, North Khuzestan, Karkheh, Shavour and, Zohreh and Jarrahi, and channels managed by the farmers. There were 17 tertiary and quaternary canals and 6 earth channels in irrigation networks, as well as 1 canal and 6 earth channels under farmers’ management. The water conveyance efficiency in canals ranged from 38.9% in Ramshir to 99.7% in Shushtar; and in the earth channels, from 46.9% in Baghmalek to 89.3% in Shush. The comparison of means of the measured and calculated indices was performed by t-test and showed that seepage per km length of the unlined earth canals was 3017.7 m3/day, which had no statistically significant difference with lined canals with a leakage of 2166.2 m3/day/km. The results of Pearson correlation coefficients showed that there was a negative and significant (at p<1%) correlation between distribution efficiency with the amount of seepage per kilometer channel length, and between losses and the input flow rate per km of channel length. Also, 16.7% of the total canals had a water distribution efficiency of less than 67.8% (between 38.9% and 67.8%), while 50% of the canals had a conveyance efficiency of less than 68.6%. The low water losses in half of the concrete lined canals and the excessive water loss in 11% of such canals, which even increased water losses in the earth's channels, reveals the necessity of paying attention to the optimal management of these canals. This optimal management should be considered at the design and construction stages of the structure as well as during the installation in agricultural lands. Attention should also be paid to use of proper seals and other suitable equipment to prevent water leakage.
کلیدواژهها [English]
Moulinet, Water losses, Precast channels
مراجع
جمالی ر، بشارت س، یاسی م و امیرپور دیلمی ا. 1397. ارزیابی راندمانهای آبیاری، کارایی مصرف و بهرهوری آب در حوضه دریاچه ارومیه (مطالعه موردی شبکه آبیاری و زهکشی زرینهرود). نشریه علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، جلد 22، شماره4، صفحههای 117 تا 130.
حیدریزاده م و علمی س. 1394. بررسی راندمانهای آبیاری در حوضه آبریز دشت سفیدرود. سامانههای سطوح آبگیر باران، جلد 8، شماره 3، صفحههای 27 تا 36.
دلخواه م.، رشیدی نیا ب.، منصوری یکتا ر و کیخواه ح. ۱۳۹۵. ارزیابی میزان تلفات آب در کانالهای خاکی با استفاده از روش دبی ورودی خروجی مطالعه موردی: دشت مهران، صفحههای 134 تا 145. دومین کنفرانس بینالمللی یافتههای نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران، کنفدراسیون بینالمللی مخترعان جهان (IFIA)، دانشگاه جامع علمی کاربردی، https://www.civilica.com/Paper-RCEAUD02-RCEAUD02_673.html
رستمیان ر.، و عابدی کوپایی ج. 1390. ارزیابی مدل نرمافزاری SEEP/W در برآورد میزان نشت آب از کانالهای خاکی (مطالعه موردی شبکه آبیاری زایندهرود). مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، جلد 15، شماره 58، صفحههای 13 تا 22.
رضاوردینژاد و.، صمدی ا.، احمدی ح. و دانکو ع. 1394. مطالعه و بررسی عوامل پایین بودن راندمان انتقال و توزیع آب در کانالهای آبیاری (مطالعه موردی شبکه بمپور). دومین همایش ملی صیانت از منابع طبیعی و محیطزیست. صفحههای 256 تا 267، 12 و 13 اسفند 1394.
سهرابی ت. و جوادپوربروجنی ا. 1384. بازده انتقال و توزیع در شبکه آبیاری دشت قزوین. پژوهش کشاورزی آّب، خاک و گیاه در کشاورزی، جلد 5، شماره 2، صفحههای 53 تا 64.
سلطانی ح. و معروفی ص. 1385. بررسی تلفات آب و تعیین راندمان انتقال و توزیع در شبکه آبیاری شاوور. صفحههای 341 تا 350. مجموعه مقالات همایش ملی مدیریت شبکه آبیاری و زهکشی دانشگاه شهید چمران اهواز.
شاهرخنیا م.ع. و زارع ا. 1393. بررسی فنی و اقتصادی پوشش کانالهای آبیاری شهرستان داراب. نشریه آبیاری و زهکشی، جلد 1، شماره 8، صفحههای 44 تا 52.
شاهرخ نیا م.ع. و جوان م. 1382. تعیین حساسیت دریای آزاده تحویل آب در شبکه آبیاری درودزن با استفاده از مدل ریاضی. صفحههای 278 تا 288. یازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 3و4 دی 1382، تهران، ایران.
شرکت خدمات مهندسی آب و خاک کشور 1388. مشاورین مطالعات منطقه خلیجفارس، بررسی راندمان در شبکه آبیاری چشمه حسینآباد بیضا.
شینی دشتگل ع، مینایی س و نوری م. 1394. بررسی تلفات آب و ارائه راهکارهایی جهت کاهش آن در شبکه آبیاری دز (مطالعه موردی کانالهای سبیلی و E4). فصلنامه علمی تخصصی مهندسی آب، جلد 3، شماره 2، صفحههای 87 تا 98.
عراق علوی س. 1373. مدیریت توزیع آب رودخانه زایندهرود بر اساس برآورد راندمان انتقال آب در کانالهای زیردست، پایاننامه کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.
قبادیان ر. و خلج م. 1391. برآورد عددی مقدار نشت از کانالهای خاکی منطقه نازلو ارومیه و اصلاح ضرایب روابط تجربی برآورد نشت. نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 26، شماره 1، صفحههای 193 تا 202.
طاهری قناد س. 1388. بررسی راندمان انتقال و توزیع آب در شبکه آبیاری دز. صفحههای 114 تا 122. سومین کنفرانس ملی تجربههای ساخت تأسیسات آبی و شبکههای آبیاری و زهکشی، تهران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی.
عباسی ف، سهراب ف و عباسی ن. 1394. راندمانهای آبیاری: تغییرات زمانی و مکانی آن در ایران. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. 56 صفحه
معروفی ص. و سلطانی ح. 1385. برآورد راندمان های انتقال و توزیع آب در شبکه آبیاری و زهکشی شاوور با استفاده از یک رابطه نمائی. پژوهش کشاورزی آب، خاک و گیاه در کشاورزی، جلد 6، شماره 1، صفحههای 36 تا 47.
مکاری ساعی، ج. اژدری، خ. امامقلی زاده، ص. ناظری، ا. .1392. ارزیابی وضعیت راندمان انتقال آب در کانالهای بتنی شبکه آبیاری گرمسار و بررسی شرایط بهبود آن، اولین همایش ملی چالشهای منابع آب و کشاورزی، انجمن آبیاری و زهکشی ایران. دانشگاه آزاد اسلامی واحدخوراسگان، اصفهان.
میرابوالقاسمی، ه. 1373 . ارزیابی راندمان آبیاری در تعدادی از شبکههای سنتی ایران. صفحههای 83 تا 91. مجموعه مقالات هفتمین سمینار کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
Askar, K. and Eric L. 2009. Evaluation canal lining projects in the lower Rio Grande Valley of Texas. American. Texas Water Resources Institute Technical Report.
Iqbal, Z., Maclean R.T., Taylor B.D., Hecker F.J. and Bennett D.R. 2002. Seepage losses from irrigation canals in southern Alberte. Canada Biosystem Engineering, 44: 121- 127.
Singh ,B. and Singh K.K. 2014. Comparison of seepage and evaporation losses of field data analysis with analytical approach analysis- a Study of Narwana branch canal, Kurukshetra. International Journal of Enhanced Research in Science Technology & Engineering. 3(7): 204-209.