1دکتری مدیریت راهبردی و مسئول برنامه‌ریزی معاونت آب و خاک .
2عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی
3مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح سامانه‌های نوین آبیاری.
4دانشیار دانشگاه جامع امام حسین.
چکیده
زیرساخت‌ها که بستر اصلی برای فعالیت و تولید کشاورزی از منابع محدود آب را فراهم می‌کنند، از الزامات راهبردی توسعه این بخش محسوب می‌شوند. هدف پژوهش حاضر شناسایی، تعیین اهمیت، میزان تأثیر و بررسی روابط مؤلفه‌ها و شاخص‌های زیرساختی در ارتقاء بهرهوری آب کشاورزی بود. روش این تحقیق میدانی و پیمایشی بود که در آن پس از مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای و مصاحبه با خبرگان، به کمک ابزار پرسشنامه محقق ساخته، میزان اهمیت شاخص‌ها را در یک طیف لیکرت 5 گزینه‌ای دریافت کرده و به بررسی سؤالات و فرضیات پرداخته است. این تحقیق با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری و نرم افزار Smart PLSروابط و میزان تأثیر متغیرها را مشخص کرده است. طبق نتایج حاصله، تمرکز زیرساخت‌ها روی عرضه آب کشاورزی بود و ضعف رویکرد تقاضا محوری، جامع‌نگری، سیستمی، و فرایندی را به عنوان مسائل اصلی این زیرساخت‌ها نشان می داد. همچنین مؤلفه «مجهز کردن اراضی پایاب چاه‌ها به تجهیزات اندازه‌گیری و کاربرد آب آبیاری» و شاخص «سهم اراضی پایاب چاههای مجهز به سامانه‌های کم مصرف آب از کل این اراضی»، از مؤثرترین آنها بود و مشخص گردید که (با فرض ثابت بودن سایر متغیرها)، «زیرساخت‌های آب کشاورزی» حدود 6/87 درصد در «ارتقاء بهرهوری آب کشاورزی» تأثیر داشته و بین هر یک از مؤلفه‌ها و شاخص‌های مربوطه نیز رابطه مثبت و معنی‌داری برقرار می‌باشد.
Modeling the Impact of Infrastructure Factors Affecting Improvement of Agricultural Water Productivity in Iran
نویسندگان [English]
edris morsali1؛ nader heydari2؛ Abbas Zare3؛ Hamidreza Hatami4
1PhD in Strategic Management and Agricultural Planning Research.
2Associate Prof., Agricultural Engineering Research Institute (AERI), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), (Karaj, Iran).
3Advisor to the Minister and administrator of modern irrigation systems, Ministry of Jehad- e- Agriculture.
4PhD of Psychology, Associate Prof., Imam Hussein University.
چکیده [English]
Infrastructure factors provide the main basis for agricultural production and activity under conditions of limited water resources and are considered as strategic requirement for improving this sector. The aim of this research was recognition, determination of importance and level of effectiveness, and investigating the relation of infrastructural components and indicators in improving agricultural water productivity. The method used for this research was field surveying type in which, after documentary and library studies, a self-made questionnaire was developed for interview with professionals and practitioners to gather their opinion on the importance level of different indicators using a Likert Scale, followed by analysis of questions and assumptions. The research indicated the relation and effectiveness level of variables by means of structural equation modeling and Smart PLS software. According to the obtained results, emphasis of infrastructures were on the side of agricultural water supply, while lack of demand oriented approach, process, systematic, and holistic view were among the main problems of the infrastructures. Also, components such as “downstream instrumentation of the fields and wells with water measurement devices and controlling irrigation water” and “share of downstream farms equipped with systems for lowering water consumption out of the total cultivated area” were among the most effective factors. It was shown that by taking other variables as constant, agricultural water infrastructures have been effective (about 87.6%) on improvement of agricultural water productivity, and there is a positive and meaningful relation between each one of the components and related indicators.
کلیدواژه‌ها [English]
Water Productivity, Infrastructures, modeling, Structural equation modeling
ابریشمی، ح، 1375، اقتصاد ایران، چاپ اول، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
احمدزاده، ح، 1391، ارزیابی بهرهوری آب کشاورزی در حوضه زرینه رود با استفاده از مدل SWAT. پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته مهندسی آب، دانشگاه تربیت مدرس.
آشنا، ح، (25/10/1393)، نخستین هم اندیشی سیاستگذاران منابع آب با عنوان بهرهوری و حکمرانی پایدار منابع آب، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تهران.
اکبری، ع، (آبان1394)، مصاحبه با ماهنامه دامپروران، سال 16، شماره 166.
پالوج، م، (دیماه1393)، «فرار به جلو رویکرد مدیریت بحران زده آب در کشور»، مؤسسه پژوهشهای برنامه‌ریری و اقتصاد کشاورزی، تهران.
پیری، ج، انصاری، ح، شیرزادی، س، 1393، ارزیابی اقتصادی و مقایسه سیستم‌های ثقلی و تحت فشار شبکه توزیع آب در منطقه سیستان، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 28، شماره4.
تودارو، م (1985)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، جلد اول، ترجمه غلامعلی فرجادی (1370)، چاپ پنجم، سازمان برنامه و بودجه.
جوان، ج، خال سلیمان، م، 1387، بحران آب و لزوم توجه به بهره وری آب کشاورزی در نواحی خشک (دشت بیرجند)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 11.
چیت‌چیان، ح، (25/10/1393)، وزیر نیرو، نخستین هم اندیشی سیاستگذاران منابع آب با عنوان بهرهوری و حکمرانی پایدار منابع آب، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تهران.
حجتی، م، (25/10/1393)، وزیر جهاد کشاورزی، نخستین هم اندیشی سیاستگذاران منابع آب با عنوان بهرهوری و حکمرانی پایدار منابع آب، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، تهران.
حسن‌بیگی، ا، مبینی‌دهکردی، ع، 1381، بررسی بحران آب در محیط ملی، دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده مدیریت استراتژیک، تهران.
حیدری، ن، 1393، ارزیابی شاخص بهرهوری آب کشاورزی و عملکرد سیاست‌ها و برنامه های مدیریت آب کشور در این زمینه، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 21، شماره 78، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تهران.
حیدری، ن، 1388، برنامه راهبردی بهبود بهره وری آب کشاورزی، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی، کرج.
داوری، ع، رضازاده، آ، 1393، مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزارPLS، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه، تهران.
رزاقی، ا، 1378، آشنایی با اقتصاد ایران، چاپ دوم، نشر نی، تهران.
زرگرپور، ر، 1388، الگوی مدیریت بهم پیوسته منابع آب با تاکید بر امنیت آبی کشور، رساله دکتری، دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده مدیریت راهبردی، تهران
زمانی، ا، مرتضوی، س، بلالی، ح، 1393، بررسی بهرهوری آب در محصولات مختلف زراعی در دشت بهار، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 28، شماره 1، موسسه تحقیقات خاک و آب کشاورزی، کرج.
سالمی، ح، زارعی، ق، افیونی، د، شریفی، ح، 1393، تاثیر سیستم آبیاری بارانی بر بهینه سازی کود آبیاری نیتروژن و تراکم بذر ارقام مختلف گندم، نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 28 شماره 3.
ستاری‌فر، م، (17 آذر 1382)، جایگاه توسعه کشاورزی در توسعه پایدار ملی، سخنرانی در همایش کشاورزی و توسعه ملی، تهران.
سند تفصیلی برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (1399-1395)، (1394)، حوزه بخشی (1)، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، تهران.
سند ملی توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی، (مهر 1394)، ویرایش دوم، موسسه پژوهشهای برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تهران.
شفیعی، م، (تیرماه1390)، چشم انداز منابع زیست و آب در ایران با نگاهی به شرایط جهانی و چالش های کنونی، گزارش شماره 135، مجمع تشخیص مصلحت.
شکوری، ع، 1393، سیاست‌های توسعه کشاورزی در ایران، چاپ هفتم، انتشارات سمت، تهران.
عباسی، ف، ناصری، ا، سهراب، ف، 1394، ارتقاء بهرهوری مصرف آب، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج.
عرب‌زاده، ب، (خرداد1391)، مطالعه بهره‌وری‌آب در روشهای نوین کشت برنج، مندرج در: مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت آب در مزرعه، موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج.
عظیمی، ح، 1390، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، چاپ دهم، نشر نی، تهران.
قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، (اسفند 1389)، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، تهران.
قبادیان، ر، فتاحی‌چقابگی، ع، زارع، م، 1393، تاثیر احداث شبکه آبیاری و زهکشی سد گاوشان بر منابع آب زیرزمینی دشت میان دربند با استفاده از مدل GND 6/5، نشریه پژوهش در آب کشاورزی، جلد 28، شماره4.
کریمی‌گوغری، ش، اسدی، ر، ساعی، م، 1393، ارزیابی فنی و اقتصادی روشهای آبیاری قطره‌ای و شیاری در کشت پنبه تحت اعمال کم آبیاری، نشریه پژوهش در آب کشاورزی، جلد 28، شماره1
گزارش 9912 مرکز پژوهشهای مجلس، (مهرماه 1388)، بهره وری آب در بخش کشاورزی، دفتر مطالعات زیربنایی
محمدی، ی، شعبانعلی فمی، ح، اسدی، ع، 1389، شناسایی و تحلیل مشکلات مدیریت آب کشاورزی در شهرستان زرین دشت استان فرس، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-41، شماره4.
مختاری، د، 1393، مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی در ایران، مبانی و درس آموزه‌هایی از تجربه‌ها، جلد1، انتشارات ایلاف، شیراز.
مرسلی،ا، حیدری، ن، زارع، ع، حاتمی، ح، 1396، بررسی نقش فرایندها در ارتقای بهرهوری آب کشاورزی ایران، نشریه پژوهش آب در کشاورزی /ب/ جلد31/ شماره 2.
مرسلی، ا، 1395، طراحی الگوی راهبردی ارتقاء بهرهوری آب کشاورزی در جمهوری اسلامی ایران، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران.
مرسلی، ا، لطفی، ع، اولاد، م، 1382، بررسی و تبیین وضعیت اقتصادی مناطق روستایی کشور، وزارت کشور، معاونت امور دهیاریه، دفتر طرح و برنامه.
معاونت آب و خاک، (آذرماه 1394)، سند راهبردی ارتقای بهرهوری و صرفه جویی آب کشاورزی در برنامه ششم (99-1395)، کارگروه ارتقای بهرهوری و صرفه جویی آب کشاورزی، کرج.
معماری، ب، (خرداد1391)، بررسی وضعیت بهره وری آب در بخش کشاورزی و تعیین میزان اثرگذاری راندمان آبیاری برآن (مطالعه شبکه های آبیاری مارون خوزستان)، مندرج در: مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت آب در مزرعه، موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج.
Hair Jr, J.F., Hult, G.T.M., Ringle,C, and Sarstedt, M. 2013. A primer on partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM). SAGE Publications, Inc.
Lamaddalena N and Sagardoy, JA. 2000. Performance analysis of on-demand pressurized irrigation systems .Proc. FAO Irrigation and Drainage Rome.
Lee, S. 2013. Eco-efficient water Infrastructure: Towards sustainable urban development in Asia and the Pacific, Bangkok, http://www .google.com
Ali, M.H. and, Talukder. M.S.U, 2008, increasing water productivity in crop production-A synthesis, Agricultural Water Management (11): 1201-1213.
Molden, D. Oweis, T. Steduto, P. Bindraban, P. Hanjra, M.A. and Kijne, 2010, Improving Agricultural water productivity: Between optimism and caution, Agricultural Water Management, 97(4): 528-535
Mon Loh Kim, 2011, Water and Land Productivity Paddy Cultivation: Concepts, Indices, Targets and Challenges, International Congress on Irrigation and Drainage, -, No.21
Oweis, T.Y. and Hochum ,A.Y. 2003. Improving water productivity in the dry Areas of west Asia and North Africa. Water productivity in agricultural: limits and opportunity for improvement
Playan, E., Mateos, L ,2006, Modernization and optimization of irrigation systems to increase water productivity. Colombo, Sri lanka
Vinizi, V. E., Trinchera, L., and Amato, S. 2010. PLS path modeling: from foundations to resent developments and open issues for model assessment and improvement .In Handbook of Partial Least Squares (pp. 47-82). Springer Berlin Heidelberg.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 974
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 858
سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب
