1دانشیار توسعه روستایی و کشاورزی گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
2دانش آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
3دانشیار ترویج و آموزش کشاوررزی گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشکده مدیریت کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
4کارشناس ارشد سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان، گرگان، ایران.
چکیده
یکی از عناصر اصلی مدیریت پایدار آب جلب مشارکت بهرهبرداران در مدیریت و نگه‌داری شبکههای آبی می‌باشد. از طرفی، بهره‌گیری از مشارکت مردم در تمامی مراحل برنامهریزی، طراحی، ساخت و بهره‌برداری پروژه‌ها(در قالب تشکل‌ها و سازمان‌های مردمی) می‌تواند در مدیریت بهینه آب تأثیرگذار باشد. هدف این تحقیق بررسی تأثیر الگوی مدیریت مشارکتی در مدیریت بهینه آب است که به صورت موردی در تعاونی تولید پیوند شهرستان آق‌قلا، استان گلستان انجام شده است. روش تحقیق از نوع پیمایشی و از پرسشنامه برای جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز استفاده شد. جامعه آماری شامل ۴۰۰ نفر از کشاورزان عضو تعاونی در هفت روستای تحت پوشش طرح مدیریت مشارکتی آب در شهرستان آق‌قلا بود. تعداد نمونه از طریق فرمول کوکران 196 نفر تعیین شد و بهرهبرداران به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. روایی پرسشنامه‌های تحقیق بر مبنای دیدگاه متخصصان و پایایی با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس مدیریت بهینه (8/0)، رضایت از پروژه (77/0)، مدیریت مشارکتی پروژه (83/0) و آگاهی از وضعیت موجود (73/0) تأیید شد. مقایسه وضعیت مدیریت بهینه آب قبل و پس از اجرای پروژه با استفاده از آزمون ویلکاکسون نشان داد که میانگین رتبه‌ای وضعیت مدیریت بهینه آب پس از اجرای پروژه تفاوت معنی‌داری با وضعیت قبل از پروژه داشت. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که بیش‌ترین تأثیر بر متغیر وابسته نهایی مدیریت بهینه آب مربوط به متغیر مستقل آگاهی از وضعیت موجود سامانه آبیاری است. متغیرهای سطح مشارکت و رضایت از اجرای پروژه، سابقه عضویت در تعاونی، جاده دسترسی به مزارع، نوع روش آبیاری و تحصیلات به ترتیب در رتبههای بعدی قرار داشتند. در حالی که برخورداری از شغل جانبی تأثیر کاهشی بر مدیریت بهینه آب داشته باشد.
1Department of Agricultural Extension and Education, Faculty of Agricultural Management, Gorgan University Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran.
2Department of Agricultural Extension and Education, Faculty of Agricultural Management, Gorgan University Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran.
3Associate Professor of Agricultural Extension and Education, Department of Agricultural Extension and Education, Faculty of Agricultural Management, Gorgan University Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran.
4MSc., Agricultural Jihad Organization of Golestan Province, Gorgan, Iran.
چکیده [English]
One of the main components of sustainable water management is attraction of farmers’ participation in management and maintenance of water networks. Moreover, attraction of farmers’ participation in the process of planning, designing, building, and exploitation of the projects (based on popular organizations and groups) can impact optimal water management. The purpose of this case study was to investigate the effect of participatory management on optimal water use in Payvand Production Cooperative of Aqqala County, Golestan province, Iran. Survey method and questionnaire was used to collect the required data. Target population included 400 farmers of cooperative members in 7 villages with participatory irrigation management project in Aqqala County. Using Cochran formula, 196 farmers were selected with random sampling method. Validity of research questionnaires was confirmed based on view of experts and its reliability was verified by calculation of Cronbache's alpha coefficients for scale of optimal management, (0.8) satisfaction of project, (0.77) participatory project management, (0.83) and awareness of the current situation (0.73). The comparison of the optimal water management, before and after the implementation of the project by using of Wilcoxon test showed that there was significant difference in means ranking. The result of path analysis showed that the highest impact on final dependent variables of optimal water management was related to “awareness of the present situation of irrigation system”. The variables of level of participation and satisfaction with implementation of the project, background of membership in the cooperative, access to farm road, type of irrigation method, and education were in the next ranks, respectively. In contrast, having a second job had negative effect on optimal water management.
کلیدواژه‌ها [English]
Water management, management transformation, Payvand Production Cooperative, JIKA projec, Wilcoxon test
ابراهیمیان، ص.، و نهتانی، م. 1392. بررسی بحران کم آبی در حال حاضر ناشی از چالش عدم مدیریت بهینه منابع آب در بخش کشاورزی در راستای تحقق توسعه پایدار کشاورزی. اولین همایش ملی چالش‌های منابع آب و کشاورزی انجمن آبیاری و زهکشی ایران. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان اصفهان. 24 بهمن، 87-81.
امینی، ا. م. و خیاطی، م. 1385. عوامل موثر بر عدم موفقیت طرح تشکیل تعاونیهای آب بران (استفاده از رگرسیون فازی). اقتصادکشاورزی و توسعه، 14 (53): 91-69.
تاهبازصالحی، ن.، کوپاهی، م. و نظری، م. ر. 1389. بررسی عملکرد مدیریت مشارکتی آبیاری در ایران «مطالعه موردی تعاونی آب بران تجن». نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 24 (2): 216-205.
جایکا. 1392. مجموعه آموزشی الگوی مدیریت مشارکتی آب پروژه استقرار سامانه مدیریت مشارکتی آب در استان گلستان. جایکا و سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان، گرگان.
جنگی مرنی، ع.، میردامادی، م.، و جنگی مرنی، ا. 1392. بررسی چالش‌های قانونی و نهادی مشارکت بهرهبرداران در مدیریت شبکههای آبیاری و زهکشی. اولین همایش ملی چالش‌های منابع آب و کشاورزی، انجمن آبیاری و زهکشی ایران. دانشگاه آزاد خوراسگان. اصفهان. بهمن، 187-165 .
حمدی، ا. 1386. انتقال مدیریت آبیاری، نظارت و ارزیابی. سمینار بین‌المللی مدیریت مشارکتی آبیاری. مقاله شماره 110. تهران، 102-93.
حیاتی، د.، ابراهیمی، ا. و رضاییمقدم، ک. 1389. شناخت صرفههای اقتصادی جلب مشارکت‌های مردمی در توسعه شبکههای آبیاری و زهکشی (مطالعه موردی: بند امیر در استان فارس). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 24 (3): 383-371.
خورشیدیفر، ج. 1384. تشکلهای آببران- گذشته- حال- آینده. چهارمین کارگاه فنی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکههای آبیاری و زهکشی (اصول و روشهای کاربردی)، 8 دیماه، صص 74-67.
عطایی، پ. و ایزدی، ن. 1393. تحلیل مسئولیتهای تشکلهای آببران و زمینهیابی موانع ایجاد آن از دیدگاه بهرهبرداران. پژوهش آب در کشاورزی، 28 (4): 748-737.
کلانتری، خ. 1389. پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی و اقتصادی با استفاده از نرم‌افزار SPSS. نشر خوشبین. چاپ پنجم. تهران.
فعلی، س.، پزشکیراد، غ.ر. و چیذری، م. 1385. بررسی عوامل موثر بر مشارکت دانشجویان در فعالیتهای پژوهشی و تولید علم. فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 12 (4): 107-93.
محمدی، ی.، شعبانعلی فمی، ح. و اسدی، ع. 1388. شناسایی و تحلیل مشکلات مدیریت آب کشاورزی در شهرستان زرین دشت، استان فارس. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 2 (4): 511-501.
مرتضینژاد، م.، یعقوبی، ج.، ستودهنیا، ع. و داغستانی، م. 1393. بررسی عوامل مؤثّر در موفقیت انتقال مدیریت شبکه آبیاری قزوین به بخش خصوصی. پژوهش آب در کشاورزی، 28 (1): 190-183.
نجفی، ب. 1378. مدیریت آبیاری مشارکتی: مفاهیم، چارچوب و تجربیات جهانی. مجموعه مقالات گردهمایی علمی-کاربردی بررسی مـسائل مدیریت شبکههای آبیاری و زهکشی. تهران، وزارت کشاورزی، معاونت برنامهریزی و بودجه، موسسه پژوهشهای برنامهریزی و اقتصاد کشاورزی.
نصرآبادی، ح.، حیاتی، د. 1393. بررسی عوامل موثر بر مشارکت بهره برداران در توسعه شبکههای فرعی آبیاری و زهکشی در حوضه رودخانه بوژان شهرستان نیشابور. پژوهش آب در کشاورزی، 28 (4): 735-725.
Aryal, P., Rajouria, D. 2007. Equitable Distribution and Common Resources Management at Andhi Khola Irrigation System. The 4th Regional conference and 10th International seminar on Participatory Irrigation Management, 2-5 May. Tehran. Iran.
Brewer, J., Kolavalli, S., Kalro, A. H., Naik, G., Ramnarayan, S., Raju, K. V., Sakthivadivel, R. 1999. Irrigation management transfer: Policies, process and performance. New Delhi, Oxford and IBH Publishing Company.
Deribe R. 2008. Institutional analysis of water management of communal irrigation system in Ethiopia: The case of Atsbi Wemberta, Tigray region and Adaa Woreda, Oromiya region. Addis Ababa University Publication. Addis Ababa. Ethiopia.
Hartley, T.W. 2006. Public perception and participation in water reuse. Desalination, 187 (1-3): 115-126.
Heyd, H., Neef. A. 2004. Participation of local people in water management: Evidence from the Mae SA watershed, Northern Thailand. International Food Policy Research Institute, Washington.
Howarth, S. E., N. K. Lal. 2002. Irrigation and participation: rehabilitation of the Rajapur project in Nepal. Irrigation and Drainage Systems, 16: 111-138.
Kazbekova, J., Abdullaev, I., Manthrithilake, H., Qureshi, A., Jumaboev, K. 2009. Evaluating planning and delivery performance of water user associations (WUAs) in Osh Province, Kyrgyzstan. Agriculture Water Management, 96 (8): 1259-1267.
Laban P. 2006. Who cares for water? Water right and accountability. International Development Research Centre, Cairo, Egypt.
Ochoa, P., Restrepo, C. 2007. Advances of the Irrigation Management Transfer in the Large-scale Irrigation Schemes in Mexico. The 4th Regional conference and 10th International seminar on Participatory Irrigation Management, 2-5 May. Tehran- Iran.
OECD (Organization for Economic Co-operation and Development). 2007. Proposed system of surface water quality standard for Moldavia: Technical Report. Paris, OECD Publishing.
Peter, J. R. 2004. Participatory irrigation management. International Network on Participatory Irrigation Management, Washington DC, INWEPF/SY/2004(06). Available at: http://www.maff.go.jp/e/nousin/kaigai/inwepf/i_document/pdf/sympo_inpim.pdf
Rap E. 2008. Interdisciplinary research and capacity building program on water policies and water management in Andean countries. Paper presented in: Conference of Knowledge on the Move, 27-28 February, Peru.
Tanaka, Y., Sato, Y. 2005. Farmers managed irrigation districts in Japan: Assessing how fairness may contribute to sustainability. Agricultural Water Management, 77 (1): 196-209.
TDEC (Tennessee Department of Environment and Conservation). 2009. Guidance for developing community water system drought management plans. Nashville, Tennessee, USA.
Wijesundara E. A. 2007. Participatory Irrigation Management in Kirindi Oya Irrigation and Settlement Project. The 4th Regional conference and 10th International seminar on Participatory Irrigation Management, 2-5 May. Tehran- Iran.
