1استادیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
2استاد، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
3استادیار گروه تحقیقات اقتصاد کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
4کارشناس محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
چکیده
افزایش درآمد آبخیزنشینان همراه با کنترل فرسایش خاک از مهمترین اهداف توسعه پایدار کشاورزی است. بهینهسازی کاربری اراضی از جمله راهحلهای موثر در زمینه افزایش سود و کاهش خسارات فرسایش خاک بهشمار میرود. تحقیق حاضر، در بخشی از دامنههای جنوبی حوزه آبخیز اهرچای در استان آذربایجان شرقی صورت گرفته است. در این پژوهش، برای بهینهسازی کاربری اراضی از مدل برنامهریزی خطی چند هدفه به روش سیمپلکس در قالب سه سناریوی مختلف، کاربری وضع موجود، وضعیت موجود با اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد اراضی با بهکارگیری نرمافزار WinQSB استفاده شده است. نتایج حاصله نشان داد که در صورت بهینهسازی کاربری اراضی، سطح باغات آبی از 173.6 به 662.9 هکتار افزایش خواهد یافت. همچنین، وجود خاک مناسب و نزولات جوی کافی، توسعه باغات دیم در منطقه را تا سطح 972 هکتار امکانپذیر میسازد. با بهینهسازی کاربری اراضی، متوسط وزنی فرسایش خاک در سناریوی اول و دوم بهترتیب از 16.3 به 14.8 و از 10.11 به 9.5 تن در سال کاهش یافته است. این مقدار در وضعیت استاندارد، به 6.8 تن در سال رسیده است. از طرف دیگر، با بهینهسازی کاربری اراضی، میزان درآمد خالص در واحد سطح در وضعیت فعلی از 6.6 به 12.9 و در وضعیت اعمال مدیریت از 8.46 به 14 میلیون ریال در سال افزایش خواهد یافت. این مقدار در سناریوی سوم به 15.67 میلیون ریال در سال افزایش یافته است. نتایج حاصل از تحلیل حساسیت نشان داد که کاربریهای باغات آبی و دیم، حساسیت بالائی در توابع بیشینهسازی سود داشته، علت آن سوددهی بالای این کاربریها در واحد سطح است. در مقابل، در کمینهسازی فرسایش، کاربریهای مراتع، جنگل و کشت دیم از حساسیت بالائی برخوردار بوده، بهطوری که افزایش سطح آنها تاثیر زیادی در افزایش فرسایش منطقه خواهد گذاشت.
Landuse optimization in some southern slopes in Ahar Chaey Watershed
نویسندگان [English]
Jamshid Yarahmadi1؛ Davood Nikkami2؛ Ali Shahnavazi3؛ Mohammad Ebrahim Sadeghzadeh4
1Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran
2Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
3Assistant Professor, Agricultural Economy Research Group, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran
4Expert Research, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, East Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Tabriz, Iran
چکیده [English]
Watershed residents' benefit increasing and soil erosion controlling are the main goals of agricultural sustainable development. Landuse optimization operation is an effective solution in order to maximizing the benefits, as well as minimizing soil erosion damages. Current research was executed in southern parts of Ahar Chaey Watershed in East Azerbijan Province. In this research, Multi-Objective linear programing based on Simplex method applied for optimizing landuse in form of three different scenarios: current landuses, implementation of management into current landuses and performance of the standard landuses by WinQSB software. Results showed that due to landuse optimization, irrigated orchards could be increased from 1.736 to 6.629 km2. In addition, based on suitable soils and adequate rainfalls, it is expected to expand the rainfed orchards up to 9.72 km2. Also, the weighted average of soil erosion reduces from 16.3 to 14.8 and from 10.11 to 9.5 tha-1year-1 within the first and second scenarios, respectively. This rate will reduce up to 6.8 tha-1year-1 in the standard landuse situation. On the other hand, maximizing results showed that the annual net benefits increases from 6.6 to 12.9 and 8.46 to 14 million Rails per unit area in the first and second scenarios, respectively. This rate increases up to 15.67 million Rails per unit area for standard landuse situation. Sensitivity analysis results showed that irrigated and rainfed orchards are of high sensitivity in maximizing profit functions due to high profitability of these landuse in unit area. In contrast, the rangelands, forests and drylands are of high sensitivity in soil erosion minimization, so that with increasing their area, soil erosion will increase significantly in the region.
کلیدواژهها [English]
East Azerbijan, Landuse pattern, Maximizing net benefits, Minimizing erosion, Simplex method