معرفی «جیاس» یا نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهان1

  معرفی نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی-فائو

   برای هزاران سال، جوامع کشاورزان، دامداران، آبزی پروران و بهره برداران از جنگل؛ نظام‌های کشاورزی پیچیده، متنوع و (از نظر محلی) سازگار شده‌ای را بسط و گسترش داده‌اند. این نظام‌ها در طول زمان از طریق آزمون، ترکیب دانش و فناوری بومی و تجربه مدیریت شده‌اند که اغلب منجر به امنیت غذایی جامعه و حفظ منابع طبیعی و تنوع زیستی شده است. نظام‌های میراث مهم کشاورزی((GIAHS یک ترکیب حیاتی از خدمات اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیکی و اقتصادی برای نوع بشر فراهم می‌نمایند. این «نظام‌ها از منظر زیبایی شناسی نه تنها منجر به ایجاد مناظر، که باعث حفظ تنوع زیستی قابل توجه کشاورزی جهانی، اکوسیستم‌های پایدار و میراث فرهنگی باارزشی نیز شده است. علاوه براین، این نظام‌ها به طور پایدار کالاها و خدمات متنوع، امنیت غذایی و معیشتی را نیز برای میلیون‌ها نفر از جمعیت کشاورزان فقیر و خرد فراهم می‌کند. وجود تعداد زیادی از این میراث کشاورزی مهم جهانی در دنیا، گواهی است بر قوه نوآوری و نبوغ مردم محلی در مدیریت و استفاده از منابع محدود، تنوع زیستی، پویایی‌های اکوسیستم و استفاده هوشمندانه از ویژگی‌های فیزیکی مناظر که به طور سنتی اما با دانش، تجربیات و فناوری‌های در حال تکامل و رشد، عجین شده است. این نظام‌های کشاورزی باستانی، پایه و اساس نوآوری و فناوری‌های حال و آینده کشاورزی را شکل می‌دهند. تنوع فرهنگی، بوم‌شناختی و کشاورزی این نظام‌ها هنوز در مناطق مختلف دنیا به عنوان یک نظام منحصر به فرد کشاورزی قابل مشاهده است. نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی از طریق فرآیند چشمگیر مشارکتی در تکامل نوع بشر و طبیعت و  براساس تعامل و تشریک مساعی فرهنگی و زیستی طی قرون متمادی پدیدار شده‌اند که نشان دهنده تجربه انباشته مردم روستایی در سراسر جهان است.

ابتکار نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی

 در پاسخ به گرایش‌های جهانی به کشاورزی خانوادگی و نظام‌های سنتی کشاورزی، در سال 2002 در جریان اجلاس جهانی توسعه پایدار در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، سازمان فائو یک ابتکار با رویکرد مشارکتی در سطح جهانی را برای حفاظت و مدیریت تطبیقی با عنوان « نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی » ارایه نمود. جیاس به عنوان « نظام‌های مهم استفاده از زمین و چشم اندازهایی که در تکامل تنوع زیستی معنادار جهانی، غنی هستند و از سازگاری مشارکتی یک جامعه با محیط زیست و نیازهای و خواسته‌هایش برای توسعه پایدار برخوردار است » تعریف شده ا ست. این مفهوم و ابتکار، براساس تسهیلات توسعه پروژه تحت تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF-Global Environment Facility) ) تعریف شده است که از طریق یک پروژه اجرایی با مقیاس کامل، پیگیری و توسط GEF نیز حمایت مالی می‌شود. ساختار جیاس که اکنون به عنوان « چارچوب مشارکتی جیاس »  شناخته می‌شود، شامل بخش‌های زیر است:

1. کمیته اجرایی بین المللی
2. کمیته مشورتی علمی
3. کمیته‌های اجرایی ملی
4. کشورهای مشارکت کننده
5. مشارکت کنندگان مالی
6. دبیرخانه مستقر در فائو

فرآیند تهیه پروپوزال و ثبت  جیاس

 براساس دستور العمل فائو پروپوزال‌های تهیه شده باید از ساختار زیر برخوردار باشند و توسط وزارت کشاورزی کشورها به فائو تقدیم ‌شوند.

الف) اهمیت جهانی و ملی

 پنج معیار برای انتخاب یک میراث جهانی کشاورزی در نظر گرفته می‌شود که شامل موارد زیر است:

1)       نقش این میراث در امنیت غذایی و معیشتی جوامع محلی و بومی

2)       تنوع زیستی و اکوسیستمی ایجاد شده

3)      نظامهای دانشی و فناوری‌های سازگار شده

4)      فرهنگ‌ها، نظام‌های ارزشی و سازمان‌های اجتماعی

5)      چشم اندازهای طبیعی بوجود آمده و جذابیت‌های گردشگری

ب) سایر ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی مربوط به مدیریت نظام کشاورزی

ج) ارتباط تاریخی

د) ارتباط با عصر حاضر

ه)تهدیدها و چالش‌ها

و) برنامه عمل(Action Plan) برای حفاظت، صیانت و توسعه گردشگری جیاس

 نظام‌های ثبت شده به عنوان میراث کشاورزی مهم جهانی

 تا پایان سال 2015، تعداد 36 نظام در 15 کشور شامل: الجزایر، جمهوری آذربایجان، بنگلادش، شیلی، چین، اتیوپی، هند، اندونزی، جمهوری اسلامی ایران، ژاپن، کنیا، مکزیک، مراکش، پرو، فیلیپین، سریلانکا، تانزانیا، تونس و ترکیه به عنوان میراث کشاورزی مهم جهانی ثبت شده اند و تعداد زیاد دیگری نیز در حال بررسی برای ثبت در این نظام هستند. در این کشورها روش‌های مدیریت تطبیقی برای کمک به ذینفعان ملی و محلی در راستای حفاظت فعالانه و موثر از سیستم‌های میراث کشاورزی خود، توسعه و به کار گرفته خواهد شد.

جهت اطلاعات بیشتر به این سایت مراجعه فرمایید: http://www.fao.org/giahs/en/

برگرفته از جزوه «معرفی نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی(GHAHS)-فائو» دکتر علی کیانی راد- 1394