اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات283
تعداد نشریات سازمان81
تعداد شماره‌ها2,729
تعداد مقالات31,077
تعداد مشاهده مقاله28,741,561
تعداد دریافت فایل اصل مقاله16,313,742
جعفری, معصومه, موسوی, سید سعید, چا یچی, مهرداد, احمدوند, گودرز, عبداللهی, محمد رضا. (1394). ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات مؤثر برعملکرد در لوبیا ). )Phaseolus vulgaris L تحت شرایط عدم تنش و تنش رطوبتی قبل از غلاف دهی. سامانه مدیریت نشریات علمی, 28(4), 59-66. doi: 10.22092/aj.2016.106742
معصومه جعفری; سید سعید موسوی; مهرداد چا یچی; گودرز احمدوند; محمد رضا عبداللهی. "ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات مؤثر برعملکرد در لوبیا ). )Phaseolus vulgaris L تحت شرایط عدم تنش و تنش رطوبتی قبل از غلاف دهی". سامانه مدیریت نشریات علمی, 28, 4, 1394, 59-66. doi: 10.22092/aj.2016.106742
جعفری, معصومه, موسوی, سید سعید, چا یچی, مهرداد, احمدوند, گودرز, عبداللهی, محمد رضا. (1394). 'ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات مؤثر برعملکرد در لوبیا ). )Phaseolus vulgaris L تحت شرایط عدم تنش و تنش رطوبتی قبل از غلاف دهی', سامانه مدیریت نشریات علمی, 28(4), pp. 59-66. doi: 10.22092/aj.2016.106742
جعفری, معصومه, موسوی, سید سعید, چا یچی, مهرداد, احمدوند, گودرز, عبداللهی, محمد رضا. ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات مؤثر برعملکرد در لوبیا ). )Phaseolus vulgaris L تحت شرایط عدم تنش و تنش رطوبتی قبل از غلاف دهی. سامانه مدیریت نشریات علمی, 1394; 28(4): 59-66. doi: 10.22092/aj.2016.106742

ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات مؤثر برعملکرد در لوبیا ). )Phaseolus vulgaris L تحت شرایط عدم تنش و تنش رطوبتی قبل از غلاف دهی

پژوهش های کاربردی زراعی
مقاله 7، دوره 28، شماره 4 - شماره پیاپی 109، دی 1394، صفحه 59-66    اصل مقاله (1.21 M)
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/aj.2016.106742
نویسندگان
معصومه جعفری1؛ سید سعید موسوی* 1؛ مهرداد چا یچی2؛ گودرز احمدوند1؛ محمد رضا عبداللهی1
1عضو هیأت علمی دانشگاه بو علی سینا
2عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان
چکیده
به منظور شناسایی مهم ترین صفات زراعی مؤثر بر عملکرد و همچنین جهت ارزیابی تنوع پذیری و قابلیّت توارث آن ها در 9 رقم لوبیا،
آزمایشی درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار تحت شرایط معمولی و تنش رطوبتی قبل از غلاف دهی )تنش شدید( انجام شد.
نتایج تجزیه واریانس در هر دو شرایط نشان داد که تفاوت ارقام برای بیشتر صفات معنی دار ) pژنتیکی متفاوت در ارقام مختلف مورد نظر می باشد. براساس نتایج مقایسه میانگین ها، بیشترین و کمترین عملکرد اقتصادی در هر دو شرایط
معمولی و تنش شدید رطوبتی به ترتیب متعلق به ارقام دانشکده و گلی بود که بالا بودن میانگین صفات روز از کاشت تا 50 % غلاف دهی، روز از
کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک و طول دوره پر شدن غلاف در رقم گلی، در هر دو شرایط معمولی و بویژه در شرایط تنش شدید، با اثرگذاری
بر صفات مؤثر بر اجزاء عملکرد سبب کاهش میزان عملکرد اقتصادی در این رقم گردید. نتایج همبستگی صفات در هر دو شرایط نشان دهنده
همبستگی بالای عملکرد با صفات وزن غلاف، شاخص برداشت، زیست توده و تعداد غلاف در بوته بود. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان
داد که مهمترین صفات تأثیرگذار بر صفت عملکرد دانه در هر دو شرایط، به ترتیب وزن غلاف، شاخص برداشت و زیست توده بودند که با نتایج
همبستگی نیز مطابقت داشت. همچنین تحت شرایط تنش رطوبتی، بیشترین و کمترین تنوع ژنتیکی به ترتیب مربوط به صفات تعداد غلاف
دربوته و روز از کاشت تا 50 % غلاف دهی بود. بیشترین وکمترین درصد وراثت پذیری تحت شرایط تنش رطوبتی به ترتیب مربوط صفات روز
از کاشت تا 50 % غلاف دهی و تعداد دانه دربوته بود.
کلیدواژه‌ها
لوبیا؛ تنش رطوبتی؛ وراثت پذیری؛ ضریب تغییرات فنوتیپی؛ ضریب تغییرات ژنوتیپی؛ رگرسیون گام به گام
عنوان مقاله [English]
Evaluation of variability and heritability of effective traits on yield in bean (Phaseolus vulgaris L.) under non-stress and moisture stress conditions before pod formation
نویسندگان [English]
M. Jafari1؛ S.S. Moosavi1؛ M. Chaichi2؛ Q. Ahmadvand1؛ M. Abdollahi1
1Scientific Staff of Bu-Ali Sina University
2Scientific Staff of Agriculture and Natural Resources Research Center of Hamedan
چکیده [English]
In order to identify the most important effective agronomic traits on yield and for evaluation of their variability and heritability
in nine bean cultivars, two separate experiments were conducted based on RCBD with three replications under normal and
moisture stress conditions. Analysis of variance results showed that the cultivars differences were significant for the majority of
traits in both conditions, so that there were different genetic potentials for the cultivars. Mean compression results showed that the
highest and lowest economic yield belonged to Daneshkade and Goli cultivars respectively, in both normal and moisture stress
conditions. The traits of days from planting to 50% pod formation, days from planting to physiological maturity and period of
pod filling reduced the yield of Goli cultivar in both conditions, especially in severe moisture stress condition. Correlation results
showed that the economic yield was significantly correlated to pod weight, harvest index, biomass and number of pods per plant.
Stepwise regression indicated that the traits of pod weight, harvest index and biomass were the most important effective traits on
economic yield in both conditions. In addition, the maximum and minimum genetic diversity under stress condition belonged to
days from planting to 50% pod formation and number of pod per plant respectively. Meanwhile, the highest and lowest heritability
in moisture stress condition related to days from planting to 50% pod formation and seed number.
کلیدواژه‌ها [English]
Bean, Moisture stress, heritability, phenotypic coefficient of variation, ؛ genotypic coefficient of variation, stepwise regression
اصل مقاله

مقدمه
      حبوبات پس از غلات، دومین منبع غذایی جوامع بشری می‌باشند که دربین آنها لوبیای زراعی ازنظر میزان و سطح زیرکشت مقام نخست را در جهان دارد. سطح زیرکشت لوبیا در ایران 90844  هکتار با مجموع عملکرد دانه در حدود 194111 تن می‌باشد (1FAO،2010). گیاه لوبیا به شرایط آب و خاک و کیفیت آن بسیار حساس است و عملکرد آن حتی در دوره های کوتاه مدت تنش تحت تأثیر قرار می گیرد(Jolaei,2005). از نظر (Mass و Hoftman ،1977) تنش خشکی زمانی افزایش می‌یابد که تقاضای بالا‌ی تبخیر اتمسفر‌ی برگ‌ها (تبخیر-تعرق‌بالقوه) از ظرفیت و توانایی ریشه ها برای استخراج آب از خاک (تبخیر-تعرق حقیقی) فراتر رود. یکی ازعوامل مهم در افزایش عملکرد لوبیا انتخاب رقم پرمحصول و متحمل به تنش های زیستی و غیر زیستی می باشد (Ghanbari و همکاران،2004). عملکرد گیاهان زراعی تحت تأثیر شرایط محیطی، ساختار ژنتیکی و اثر متقابل آن ها است. اگر چه کلیه تنش های زیستی و غیر زیستی از عوامل مهم کاهش تولید محسوب می شوند ( Entzو Foler ،1995)ولی نتایج بررسی ها نشان می دهند که تنش رطوبتی، مهم ترین تنش غیرزیستی است که باعث کاهش عملکرد ژنوتیپ ها و ارقام مختلف لوبیا می گردد. دوره های طولانی تنش خشکی منجربه کاهش شدید عملکرد درنواحی خشک ونیمه خشک می شود.  اصلاح ارقام مقاوم به خشکی از مهم ترین راه حل برای مبارزه با مشکل خشکی است ( Rebtezk و همکاران،2006).  (Richards ،1999) بیان کرد که انتخاب در هر دو شرایط تنش وعدم تنش سبب تجمع آلل های مطلوب و انتخاب ژنوتیپ هایی با عملکرد بالاتر می شود. تکامل گیاهان از زمان اهلی شدن آن ها، به وسیله گزینش فنوتیپی صفات سازگارتر انجام شده است. باوجود این، گزینش مستقیم درمورد عملکرد در شرایط تنش خشکی با توجه به وراثت پذیری کم، کنترل چندژنی، اپیستازی و اثرمتقابل محیط در ژنوتیپ مختل می شود) Cattivelli  و همکاران، 2008).
      منابع ژنتیکی گیاهی، علاوه برنقش زیر بنایی برای توسعه کشاورزی، به عنوان منبعی از ژن های مفید برای مقاومت به تنش های زیستی و غیرزیستی و گسترش سازگاری ژنتیکی در برابرتغییرات محیطی به حساب می آیند که در صورت بهره برداری صحیح ازآن ها، واریته های جدید و مطلوبتر گیاهی را می توان تولید کرد Amini) و همکاران،2002).
 وجود تنوع ژنتیکی کافی لازمه انتخاب برای هر هدف اصلاحی می باشد که جهت ارزیابی این تنوع ژنتیکی از تجزیه و تحلیل های ژنتیکی استفاده می شود و معمولا در این بررسی ها، واریانس ژنتیکی،  واریانس فنوتیپی،  ضرایب تنوع ژنتیکی،  ضرایب تنوع فنوتیپی و وراثت پذیری برآورد می شوند. همچنین از تجزیه و تحلیل های آماری از جمله از روش تجزیه رگرسیون گام به گام به منظور تفسیر روابط موجود میان صفات و گروه بندی آنها بر مبنای این روابط استفاده می گردد، تا از این راه مهم ترین صفات مؤثر بر عملکرد که موجب پدید آمدن همبستگی میان صفات گردیده شناسایی شوند (Johnson ،1982). گلباشی و همکاران(1389) با انجام تجزیه رگرسیون گام به گام در  ارقام لوبیا سفید تحت شرایط تنش رطوبتی اظهار کردندکه صفات وزن غلاف، شاخص برداشت، وزن صد دانه و تعداد دانه در بوته و در شرایط عدم تنش رطوبتی صفات وزن غلاف، شاخص برداشت و عملکرد زیست توده به عنوان مهمترین صفات مؤثر بر عملکرد دانه می باشند. خاقانی و همکاران(1388) نیز در لوبیا قرمز صفات وزن صد دانه، تعداد دانه در بوته و تعداد روز تا ظهور برگ های اولیه را تحت شرایط تنش از جمله مهمترین صفات مؤثر بر عملکرد دانه دانستند. خشکی سبب کاهش بیوماس، عملکرد دانه، شاخص برداشت و وزن دانه می شود(German و Teran، 2006). نامبردگان، همچنین گزارش کردند که عملکرد دانه در شرایط عدم تنش رطوبتی و تنش رطوبتی همبستگی مثبتی با هم نشان دادند. Albayrak  و Tongel (2006) بیان کردند که بین عملکرد و  صفات تعداد دانه در غلاف و شاخص برداشت همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. دوره های طولانی تنش خشکی منجربه کاهش شدید عملکرد در نواحی خشک ونیمه خشک می شود. اصلاح ارقام مقاوم به خشکی مهم ترین راه حل برای مبارزه با مشکل خشکی است (Rebtezk و همکاران،2006). از طرف دیگر افزایش عملکرد در شرایط کمبود آب نیازمند شناسایی ژنوتیپ های مقاوم به خشکی و کارهای مدیریتی برای حداکثر کردن آب قابل دسترس است (Passioura ،2006). در اصلاح صفات زراعی، میزان پاسخ به گزینش از رابطه R = iδh2 محاسبه می گردد.  براساس این رابطه مهمترین عوامل  مؤثر بر پاسخ به گزینش عبارت است از شدت گزینش (i)، انحراف معیار فنوتیپی صفت (δP) و وراثت پذیری  آن (h2) می باشد (Falconer ،1989). لذا با توجه به رابطه فوق، یکی ازمهمترین عوامل دخیل در پاسخ به گزینش انحراف معیار فنوتیپی(δP) صفت مورد نظر می باشد که هر اندازه مقدار تنوع صفتی بیشتر باشد میزان پاسخ به گزینش آن بیشتر خواهد بود. از طرفی دیگر با توجه به پیچیدگی توارث پذیری صفت عملکرد بویژه تحت شرایط تنش رطوبتی، تعیین و شناسایی مهم ترین عوامل مؤثر بر آن لازم و ضروری می باشد و این امر کمک قابل توجهی به برنامه های اصلاحی می نماید. بنابراین مهمترین اهداف این تحقیق شامل؛ تعیین میزان تنوع پذیری و وراثت پذیری عملکرد و صفات مهم زراعی مؤثر بر آن تحت شرایط معمولی و تنش رطوبتی، شناسایی مهم ترین صفات مؤثر بر افزایش عملکرد تحت هر دو شرایط معمولی و بویژه شرایط تنش رطوبتی، ارزیابی پاسخ ژنوتیپ های مختلف با تیپ های مختلف رشدی به شرایط متفاوت رطوبتی و شناسایی مطلوبترین ژنوتیپ ها با عملکرد بالا می باشد.

مواد و روش ها
    این پژوهش در سال 1391 تحت شرایط عدم تنش رطوبتی و تنش رطوبتی قبل ازغلاف دهی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بر روی 9 رقم لوبیا، شامل 5 رقم لوبیای قرمز (اختر، درخشان، صیاد، گلی، ناز) و 4 رقم لوبیا سفید (پاک، درسا، دانشکده، شکوفا) اجرا گردید. دورآبیاری درشرایط عدم تنش رطوبتی به صورت میانگین حدود 7 روز ( براساس 80 میلی‌متر تبخیر از تشتک تبخیرکلاس A)  و درخصوص شرایط تنش رطوبتی دور آبیاری به طور متوسط حدود 11 روز ( براساس100 میلی‌متر تبخیر ازتشتک تبخیر کلاسA) پیاده شد. کشت بذر‌ها به صورت دستی در کرت‌های به ابعاد 4×2 متر انجام شد که هر کرت شامل 4 ردیف به فاصله 50 سانتی‌متر از یکدیگر بود. فاصله بذر‌ها بر روی ردیف‌ها 10 سانتی‌متر در نظرگرفته شد. به منظور ممانعت از نشت آب  بین تکرار‌ها دو متر فاصله در نظر گرفته شد. عملیات زراعی شامل مبارزه با علف های هرز، مبارزه با آفات گیاهی، آبیاری و سایر موارد ضروری در طول اجرای طرح بر حسب ضرورت انجام گرفت. در پایان فصل رشد، 20بوته جهت اندازه‌گیری صفات مختلف به غیر از عملکرد، به صورت تصادفی انتخاب گردید ولی جهت محاسبه عملکرد اقتصادی و زیست توده، کل بوته ها برداشت و اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل داده ها، پس از انجام آزمون نرمال بودن باقیمانده داده ها و آزمون یکنواختی واریانس تیمارها، با نرم افزارSAS 9.1 وMINITAB 14 انجام شد. سپس با بررسی فرض های مستقل بودن خطاهای مدل رگرسیونی و نرمال بودن توزیع آنها، از رگرسیون گام به گام به روشForward، برای شناسایی صفاتی که بیشترین میزان تنوع عملکرد دانه را توجیه می کنند استفاده شد. از تقسیم واریانس ژنوتیپی به فنوتیپی برآوردی از درصد وراثت پذیری عمومی2H^2  هرصفت به دست آمد. ضریب تغییرات ژنوتیپی3 (GCV)و ضریب تغییرات فنوتیپی4(PCV) به ترتیب با استفاده از واریانس ژنوتیپی〖σ_g〗^2 و واریانس فنوتیپی〖σ_ph〗^2    و همچنین میانگین صفات (¯x)،  براساس رابطه های زیر محاسبه شدند.
معادله 1

نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها
    نتایج تجزیه واریانس (جدول2) نشان داد که تفاوت ارقام درشرایط معمولی رطوبتی برای کلیه صفات به غیر از صفت تعداد دانه در بوته، در سطوح مختلف آماری تفاوت معنی دار (p<0.05) بود، همچنین نتایج این تجزیه  درشرایط تنش رطوبتی (جدول3) نیز نشاندهنده وجود تفاوت معنی دار(p<0.05) ارقام  در بیشتر صفات مورد بررسی بود که این بیانگر اهمیّت این صفات در ایجاد تنوع در بین ارقام در شرایط معمولی و تنش رطوبتی می باشد. نتایج  مقایسه میانگین ها تحت  شرایط عدم تنش و تنش رطوبتی(جداول5 و3)، نشان داد که رقم گلی دارای بیشتری مقدار از نظر صفات روز از کاشت تا 50% غلاف دهی، روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک و طول دوره پرشدن غلاف بود و این در حالی بود که این رقم دارای کمترین عملکرد تحت هر دو شرایط بود. بنابراین اظهار می گردد که افزایش بی رویه این صفات، بویژه در شرایط تنش رطوبتی، باعث اثر نامطلوب بر عملکرد می گردد. بعبارتی دیگر بالا بودن میانگین این سه صفت، سبب کاهش اجزای اصلی عملکرد یعنی تعداد غلاف در بوته، وزن غلاف، وزن صددانه در بوته و همچنین کاهش میزان زیست توده می گردد که در کل عملکرد دانه کاهش خواهد یافت. این در حالی است که ارقام درسا و دانشکده، که دارای عملکرد بالا و مطلوبی به ترتیب در شرایط معمولی و تنش رطوبتی بودند، میزان کمتری از سه صفت فوق و میزان بیشتری از اجزای مهم عملکرد  را داشتند و به همین دلیل عملکرد بالا و قابل قبولی را داشتند. اهمیّت صفات بالا به عنوان صفات مؤثر بر عملکرد در تجزیه رگرسیون گام به گام نیز(جدول6) تأیید شد. از نظر صفات اجزای عملکرد، دو صفت تعداد غلاف در بوته و وزن غلاف بیشترین اثر مثبت در افزایش عملکرد ارقام درسا و دانشکده و بیشترین اثر منفی در کاهش عمکرد رقم گلی را در هر دو شرایط داشت. صفت تعداد غلاف در بوته، یکی از متغیرترین اجزای عملکرد در حبوبات می باشد و از طرفی چون توانمندی حبوبات در تشکیل جوانه های گل، گل ها و غلاف ها بسیار بالاست، که لازمه دستیابی به این توانمندی وجود شرایط محیطی مناسب است، لذا در شرایط تنش رطوبتی به دلیل پسابیده شدن دانه های گرده و پژمردگی کلاله، رشد لوله های گرده متوقف شده، تعداد غلاف دربوته و نهایتا وزن غلاف در بوته کاهش می یابد که این منجر به کاهش عملکرد نهایی می گردد (Mouhouche و همکاران ،1998).  کاهش زیست توده در رقم گلی بیانگر این است که کاهش توانایی گیاه در جذب عناصر غذایی و ساخت و انتقال مواد پرورده در اثر کمبود آب، سبب کاهش تجمع ماده خشک می گردد و این کاهش اثر مستقیمی بر روی عملکرد دانه گذاشته، نهایتا سبب کاهش میزان سطح فتوسنتزکننده و کاهش عملکرد اقتصادی می گردد (Broughton و همکاران،2003). بیشترین مقدار عملکرد اقتصادی در شرایط عدم تنش رطوبتی مربوط به ارقام درسا و دانشکده و در شرایط تنش رطوبتی مربوط به رقم دانشکده می باشد این در حالیست که رقم گلی در هر دو شرایط،کمترین عملکرد را دارد. در مقایسه عملکرد رقم مطلوب دانشکده و رقم نامطلوب گلی تحت هر دو شرایط معمولی و تنش رطوبتی، می توان اظهار داشت که افزایش مقدار صفات تعداد روز از کاشت تا 50% غلاف دهی و روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک تحت شرایط تنش، اثر نامطلوبتری بر عملکرد در مقایسه با شرایط عدم تنش داشت و در نتیجه اجزای مهم عملکرد را بیشتر تحت تأثیر خود قرار داد که نهایتاً منجر به اختلاف بیشتر عملکرد این دو رقم در شرایط تنش رطوبتی در مقایسه با شرایط عدم تنش شد. نتایج جدول (5 و 3) نشان داد که تحت هر دو شرایط رطوبتی، رقم درخشان دارای بالاترین میانگین از نظر صفت وزن صد دانه بود که شاید یکی از دلایل عملکرد مطلوب و بالای آن در شرایط عدم تنش، بذر درشت این رقم است و این در حالی است که کمترین میانگین وزن صد دانه متعلق به رقم گلی بود که کاهش وزن صد دانه در این رقم عمدتاً به دلیل توانایی کمتر آن در ساخت و تولید مواد فتوسنتزی و انتقال مواد پرورده بود (بیّات و همکاران،1389).  
نتایج تجزیه رگرسیون و همبستگی ساده صفات
       به منظور شناسایی صفات با بیشترین تأثیر بر روی عملکرد دانه به عنوان متغیر وابسته در مدل رگرسیونی، از روش رگرسیون گام به گام استفاده شد (جدول 6). نتایج نشان داد که درشرایط معمولی رطوبتی،  شش صفت وزن غلاف، شاخص برداشت، زیست توده، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه و تعداد غلاف در بوته به ترتیب وارد مدل رگرسیونی شدند و در مجموع 99/99 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. نتایج به دست آمده با نتایج همبستگی نیز مطابقت داشت. در شرایط تنش رطوبتی قبل از غلاف دهی،  سه صفت وزن غلاف، شاخص برداشت و زیست توده وارد مدل رگرسیونی شدند و در مجموع 85/98 درصد تغییرات عملکرد دانه را توجیه نمودند که نشاندهنده این است که با افزایش هریک از این اجزاء عملکرد نیز افزایش می یابد، این نتایج با نتایج سایرمحققین نیز مطابقت داشت (ابراهیمی و همکاران،1389؛ امینی و همکاران،1377؛ حبیبی،1385). نتایج همبستگی ساده صفات در شرایط معمولی (جدول 7) نشان داد که عملکرد دانه با صفات تعداد غلاف در بوته، وزن غلاف، تعداد دانه در بوته، زیست توده و شاخص برداشت همبستگی مثبت و معنی دار بود. صفت روز از کاشت تا 50% غلاف دهی دارای همبستگی منفی و غیر معنی داری با عملکرد تحت شرایط معمولی رطوبتی (n.s095/0r = ) داشت. این در حالی است که با عملکرد تحت شرایط تنش رطوبتی همبستگی منفی و معنی داری در سطح 1%  (**47/0r = ) داشت، بطوریکه در شرایط عدم تنش این صفت وارد مدل رگرسیونی نشد(جدول6). بنابراین اهمیّت این صفت تحت شرایط عدم تنش رطوبتی قابل توجه می باشد که با کاهش نسبی آن میزان عملکرد افزایش خواهد یافت.  وزن غلاف بیشترین همبستگی را در هر دو شرایط با عملکرد دانه داشت که با توجه به نتایج رگرسیون به عنوان اولین صفت تأثیرگذار در هر دو شرایط وارد مدل شد. بنابراین این صفت اهمیّت خاصی از جنبه اصلاحی جهت افزایش عملکرد دارد. عملکرد دانه در هر دو شرایط همبستگی بالایی با وزن غلاف، تعداد غلاف در بوته، زیست توده، شاخص برداشت و تعداد دانه در غلاف داشت که این نتایج با یافته های ناصح غفوری و همکاران(1389) مطابقت داشت، بطوریکه آن ها اظهار داشتند که  مطالعه تعداد غلاف در گیاه و وزن غلاف ها در هر گیاه مهمترین نقش را در عملکرد دانه دارند که این نشاندهنده اهمیت این صفات برای ژنوتیپ مقاوم به خشکی است. درحالیکه Chalik و همکاران (2004)،  بیشترین همبستگی عملکرد دانه را با تعداد دانه در غلاف دانستند. حبیبی و همکاران (2008) بیشترین همبستگی عملکرد دانه را با وزن غلاف، تعداد غلاف در بوته و شاخص برداشت گزارش کردند. Ludlow و همکاران (1990) نیز پیشنهاد دادند که شاخص برداشت بالا بهترین استراتژی برای بهبود عملکرد در شرایط محدود آبیاری است. باتوجه به جدول (7) وزن صد دانه با روز از کاشت تا 50% غلاف دهی و طول دوره پرشدن غلاف همبستگی منفی داشت که این موضوع مبین این نکته است که با افزایش این دو صفت وزن صددانه کاهش می یابد و این باعث کاهش عملکرد در برخی از ارقام مانند رقم درخشان خواهد شد.

ضرایب تنوع ژنوتیپی، فنوتیپی و وراثت پذیری عمومی در شرایط تنش و عدم تنش رطوبتی
       جهت تعیین میزان تنوع موجود در صفات مختلف، ضریب تغییرات ژنوتیپی و فنوتیپی محاسبه گردید. در کلیه صفات ضریب تغییرات فنوتیپی بزرگ تر از ضریب تغییرات ژنوتیپی بود.  براساس جدول (9) بالا ترین ضرایب تغییرات ژنوتیپی را در هر دو شرایط صفات تعداد غلاف در بوته و وزن غلاف به خود اختصاص دادند. ضریب تغییرات ژنوتیپی صفات نشان می دهند که تنوع موجود در صفات مختلف متفاوت است. در برخی از صفات تنوع زیاد و در بعضی صفات تنوع کمی وجود دارد. مسلما هر چه تنوع موجود در صفات بیشتر باشد انتخاب در آن ها  منجر به پاسخ به گزینش بهتری خواهد شد (Falconer، 1989). بالاترین میزان وراثت پذیری در هر دوشرایط به ترتیب متعلق به صفات روز ازکاشت تا 50%غلاف دهی و تعداد غلاف دربوته بود و کمترین میزان وراثت پذیری متعلق به صفت تعداد دانه در بوته در هر دو شرایط بود که در ارتباط با این صفت اثرات محیطی قسمت اعظم تغییرات فنوتیپی این صفت را به وجود آورده اند و در نتیجه انتخاب ژنوتیپ براساس این صفت چندان میسر نیست. به طور کلی در محیط معمولی در اکثر صفات میزان وراثت پذیری بالاتر از محیط دارای تنش رطوبتی است، به جز درصفاتی مثل روز ازکاشت تا 50% غلاف دهی و تعداد غلاف در بوته که علت آن را می توان عدم اثر محیط بر روی تظاهر این صفات دانست (حبیبی و همکاران،1386). در کلیه صفات ضریب تغییرات فنوتیپی بزرگتر از ضریب تغییرات ژنوتیپی بود (حبیبی و همکاران،1386)، بنابراین بالاترین ضریب تغییرات ژنوتیپی و فنوتیپی را صفت تعداد غلاف در بوته به خود اختصاص داد که این دلالت برنقش تعیین کننده این صفت در تنوع ژنتیکی و فنوتیپی می باشد (غفوری و همکاران، 1389).
نتیجه گیری
   براساس نتایج حاصله می توان اظهار داشت علی رغم اینکه اعمال تنش در مرحله قبل از غلاف دهی باعث کاهش چشمگیر عملکرد در بیشتر ژنوتیپ ها گردید ولی رقم دانشکده با حفظ عملکرد خود یکی از مطلوبترین ژنوتیپ های مناسب شرایط تنش رطوبتی و شرایط معمولی می باشد. بالا بودن میانگین تعداد غلاف در بوته از یک طرف و وزن بالای غلاف  و نیز رونده بودن و تیپ رویشی نامحدود در رقم  دانشکده دلیلی بر بالا بودن میزان عملکرد دانه در شرایط تنش رطوبتی بود چرا که  رونده بودن،  به دلیل سایه اندازی،  سبب کاهش میزان تبخیر و تعرق گردیده است. اما این در حالیست که  در رقم گلی،  به دلیل بالا بودن میانگین صفات روز از کاشت تا 50 درصد غلافدهی، روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک و طول دوره پرشدن غلاف عملکرد دانه کاهش یافته است. نتایج همبستگی صفات با عملکرد دانه و تجزیه رگرسیون گام به گام نشان دهنده تأثیرگذاری صفات وزن غلاف، شاخص برداشت و زیست توده به طور مشترک درهردو شرایط و تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته و وزن صددانه در شرایط عدم تنش رطوبتی بر عملکرد دانه بودند. بالا بودن میزان وراثت پذیری صفت روز از کاشت تا50% غلاف دهی می تواند آن را به عنوان صفت مطلوب در برنامه های اصلاحی معرفی کند.
پاورقی ها
Food & Agriculture Organization of the United  Nations
Heritability
Genotypic coefficient of variation
Phenotypic coefficient of variation
 

مراجع
 
ابراهیمی، م.، بی همتا، م. ر.، حسین زاده، ع.، خیالپرست، ف.  وگلباشی، م. (1389). ارزیابی واکنش عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های لوبیا سفید تحت شرایط تنش آبی. مجله به زراعی کشاورزی، جلد8، شماره2، ص358-347.
بیات، ع. ا.، سپهری، ع.، احمدوند، گ. و دری، ح. (1389). اثر تنش کمبود آب بر عملکرد                                                           و اجزای عملکرد ژنوتیپ های لوبیا چیتی. مجله علوم زراعی ایران، جلد 12، شماره 1، ص54-42.
حبیبی، غ.، قنادها، م. ر.، سوهانی، ع. و دری، ح. (1385).  بررسی روابط عملکرد دانه با برخی صفات مهم زراعی لوبیا قرمز با روش های مختلف آماری در شرایط آبیاری محدود. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد12، شماره3.
حبیبی، غ و بی همتا، م. ر. (1386). مطالعه عملکرد دانه و برخی صفات مؤثر برآن در لوبیا چیتی تحت                                 شرایط آبیاری محدود. مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، شماره 74، ص46-35.
خاقانی، ش.، بی همتا، م. ر.، چنگیزی، م.، دری، ح.، خاقانی، ش.، بختیاری، ا. و صفاپور، م. (1388). مقایسه صفات کمی و کیفی لوبیا سفید و قرمز در شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی. مجله تنش های محیطی در علوم گیاهی، جلد1، شماره2، ص182-169.
گلباشی، م.، بی  همتا، م. ر.، حسین زاده، ع.، خیالپرست، ف.، ابراهیمی، م. (1390). ارزیابی واکنش عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های لوبیا سفید تحت شرایط تنش کم آبی.نشریه پژوهش های زراعی در ایران، جلد8، شماره2، ص347-358.
ناصح غفوری، ا.، بی همتا، م. ر.، زالی.، ع.، افضلی محمدآبادی، م. و دری، ح. (1389). مطالعه اثرات تنش خشکی برعملکرد و اجزای آن و تعیین بهترین شاخص تحمل به خشکی در لوبیای قرمز. مجله پژوهش های تولید گیاهی، جلد هفدهم، شماره چهارم، ص 89-71.
 
Amini, A., Ghanadha, M.R., & Abd-mishani, C.(2002). Genetic diversity and correlation   between different traits in common bean (Phaseolus vulgaris L.). Iranian, J. of Agric, Sci. pp: 605-615.
Albayrak, S., and Tongel, M.O. (2006). Path analysis of yield and yield-related traits of common vetch (Vicia sativa) under different rainfall conditions. TURKISH J. of File. Crop. pp: 27-32.
Broughton,W.J.G., Hernandez, M., Blair,S.,Beebe, P.,Gepts and nderleyden, J. (2003). Bean (Phaseolus spp) model food legume .Plant Soil. pp: 55-128.
Dubetz,S., and  Mahalle, P.S. (1969). Effect of soil water on bush beans (Phaseolus vulgaris L.) at three stages of growth. J. of Am. Soc. Hort. Sci. pp: 479-481.
Cattivelli, L., Reza, F., Badeck, F.W., Mazzucotelli, E., Masterangelo, A.M., Francia, E., Mare, C.Tondelli, A., and Stanca, A.M. (2008). Drought tolerance improvement in crop plants: An integrated view from breeding to genomics. Field Crop Research. pp: 105, 1-14.
Chalyk, L.V., T. N. Balashov., and A. A. Zuchenka. ) 1984. (Relationship between yield in French bean varieties and its structural components. Genetic heskie osnovy selektsii selskoknozyaist vennykh ratenii zhivotnykh.
Entz, M.H., and B.Fowler. (1990). Differential agronomic response of winter wheat cultivars to preanthesis environmental stress. Crop Sci. pp: 1119-1123.
FAOSTAT.Food and Agriculture Organization of the United Nations. )2010(. Appeared on: http:// www. faostat. fao. org.
Falconer, D. )1989(. Introduction to Quantitative Genetics.(3 rd edition) longman.   New York.415.
German,C., and  H.Teran. )2006(. Selection for Drought Resistance in Dry Bean Landraces  and Cultivars. Crop Sci. pp: 2111-2120.
Ghanbari, A.A. and Taheri Mazandarani, M. ) 2004(.Effects of sowing date and plant density, A.A. and yeild of spotted bean. Seed and plant . pp: 37-47.
Jolaei, M .( 2005). The effect of mild water stress on some physiological characteristics          and activity of anti-oxidants of different cultivars of wheat. MSc. Thesis,College       of  Agriculture, University of Tehran, Karaj, Iran (inPersian).
Johnson,R.A. and D.W.Wichern ).1982(. Applied Multivarate Statistical Analysis. Prentice  Hall Internat. Inc., New Yok.
Ludlow,M.M., and Muchow ,R.C.)1990(. Critical evaluation of the possibilities for modifying crops for high production per unit of precipitation. Adv. Agron. pp: 107-153.
Mass, E.V.& G. J.Hoftman. )1977(. Crop Salt tolerance-current assessement. Jornal of Irrigation. Drainage. Division of American Society of Civil Engineering. pp 115-134.
Mouhouche, B., Ruget, F., and Delcolle, R. (1998). Effects of water stress applied at diffrerent phonological phases on yield components of dwaf bean. Agronomy 18(3): 197-207.

Passioura, J.B.2006. Increasing crop productivity when water is scarce- from breeding to      field management. Agric. Water Manage. pp: 176-196.
Rebetzke, G.J., Richards, R.A., Condol, A.G., and Farquhar,G.D. )2006(. Inheritance of carbon isotope discrimination in bread wheat (Triticum aestivum L.). Euphytica. pp: 324
-341.
Richards, R. A. )1996(. Defining selection criteria to improve yield under drought. Plant                     Growth Regulation. pp:157-166.

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,632
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,279


counter
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب